ارزیابی اثرات خشکسالی بر تاب‌‌آوری اقتصادی سکونتگاه‌‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان ماهنشان استان زنجان)

یکی از معضلات تهدیدکننده‌ همیشگی سکونتگاه‌‌های انسانی، وقوع سوانحی است که صدمات جبران‌‌ناپذیری به ابعاد مختلف زندگی انسان‌‌ها وارد می‌‌کند. یکی از متداول‌‌ترین این مخاطرات، خشکسالی می‌‌باشد که فراوانی آن بویژه در نواحی خشک و نیمه‌‌خشک بسیار زیاد بوده و در سراسر جهان، بر طیف گسترده‌‌ای از اکوسیستم‌‌ها تاثیرات گسترده‌‌ای ایجاد کرده است. فعالیت‌‌های کشاورزی در ایران به شدت به شرایط جوی وابسته است. با توجه به اهمیت کشاورزی در زنجان، شدت اثرات پدیده‌ خشکسالی نیز نمود بیشتری دارد. هدف از پژوهش فوق این است که مشخص کند شاخص‌‌های تاب‌‌آوری اقتصادی روستاهای مورد مطالعه در چه سطحی قرار دارند و بیشترین اثرات خشکسالی بر روی کدام یک از شاخص‌‌های تاب‌‌آوری اقتصادی می‌‌باشد. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه)، روش تجزیه‌‌وتحلیل داده‌‌ها توصیفی و استنباطی می‌باشد. جامعه‌ آماری پژوهش فوق30 روستای شهرستان ماهنشان است. پس از بررسی وضعیت خشکسالی با بهره‌‌گیری از شاخص spi، شاخص‌‌های تاب‌‌آوری اقتصادی استخراج و مورد ارزیابی قرار گرفت. داده‌‌های گردآوری شده در نرم‌‌افزار spss با آزمون‌‌های دو جمله‌‌ای، تی‌‌تست و تحلیل عاملی اکتشافی بررسی شد. با عنایت به مثبت بودن نتیجه آزمون t تک نمونه‌‌ای و سطح معناداری کمتر از 0.05مشخص می‌‌شود که وضعیت بُعد اقتصادی در حالت مطلوب قرار دارد؛ به عبارتی بین متغیرهای بُعد اقتصادی رابطه‌ مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج آزمون تحلیل عاملی نشان داد که عامل اشتغال مهم‌‌ترین عامل موثر بر تاب‌‌آوری اقتصادی در نواحی روستایی می‌‌باشد. مقدار ویژه این عامل 5.472 می‌‌باشد که به تنهایی قادر است 34.198 درصد واریانس را محاسبه و توضیح دهد. وقوع خشکسالی در روستاهای مورد مطالعه باعث کاهش سطح تاب‌‌آوری اقتصادی در محدوده‌ مورد مطالعه شده و بیشترین عدم مطلوبیت شاخص‌‌های تاب‌‌آوری در بُعد اقتصادی مربوط به شاخص دریافت اعتبارات و وام مرتبط با خشکسالی با 1.00 و تمدید زمان بازپرداخت اقساط به دلیل وجود خشکسالی با 0.99 و امکان تغییر شغل بعد از وقوع خشکسالی با 0.98 درصد می‌‌باشد.

evaluating the effects of drought on economic resilience of rural settlements (case study: mahneshan county, zanjan province)

one of the ever-threatening problems of human settlements is the occurrence of accidents that cause irreparable damage to various aspects of human life. one of the most common risks is drought, which is very frequent especially in arid and semi-arid regions and has caused widespread effects on a wide range of ecosystems around the world. agricultural activities in iran are highly dependent on weather conditions. due to the importance of agriculture in zanjan, the severity of the effects of drought is also more prominent. the purpose of the above research is to determine the level of the economic resilience indicators of the studied villages and which of the economic resilience indicators have the greatest effects of drought. the present research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in nature. the method of collecting information is library and field (questionnaire), the method of data analysis is descriptive and inferential. the statistical population of the above research is 30 villages of mahenshan county. after examining the drought situation using the spi index, economic resilience indices were extracted and evaluated. the data collected in spss software were analyzed with binomial tests, t-test and exploratory factor analysis. considering the positive result of the one-sample t test and the significance level is less than 0.05, it is determined that the state of the economic dimension is in a favorable state; in other words, there is a positive and significant relationship between the variables of the economic dimension. the results of the factor analysis test showed that the employment factor is the most important factor affecting economic resilience in rural areas. the specific value of this factor is 5.472, which alone is able to calculate and explain 34.198 percent of the variance.the occurrence of drought in the studied villages has caused a decrease in the level of economic resilience in the study area and the most unfavorable indicators of resilience in the economic dimension are related to the index of receiving credits and loans related to drought with 1.00% and the extension of the installment repayment period due to the presence of drought with 0.99% and the possibility of changing jobs after the drought is 0.98%.