بررسی پدیده ی فرونشست و ارتباط آن با منابع آب زیرزمینی در دشت جوین

میزان بهره برداری از منابع آب زیرزمینی در سال های اخیر به دلایل رشد جمعیت، افزایش فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و صنعتی رو به افزایش است. دشت جوین در غرب خراسان‌رضوی یکی از دشت های بحرانی استان است که به علت برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی و از طرفی کاهش نزولات جوی در چندسال اخیر با پدیده ی فرونشست رو به رو شده است. میزان برداشت سالیانه از منابع آب در سال 01-1400، به 421/1 میلیون متر مکعب رسیده است. سطح آب در دشت در بازه ی 33 ساله منتهی به سال 1401 با افت 27 متری، یعنی به عبارتی80 سانتی متر در سال روبه رو می باشد. این روند باعث ایجاد فرونشست های غیرقابل بازگشت در محدوده می شود. شناخت ابعاد مختلف پدیده ی فرونشست با توجه به خشکسالی سال های اخیر و برداشت روزافزون از منابع زیرزمینی و توسعه نشست زمین و شکاف های مرتبط با آن در دشت جوین دارای اهمیت می‌باشد. در این پژوهش نقشه ی فرونشست محدوده در سال 01-1400 به روش تداخل سنجی راداری در نرم افزار gmtsar تولید شده است و با اطلاعات منابع آب در دشت مقایسه می شود. تکنیک تداخل سنجی راداری با بهره گیری در تمام شرایط آب و هوایی و در تمام مدت شب و روز و با توانایی پوشش گسترده سطح زمین و قدرت تفکیک مکانی و زمانی بسیار بالا، یکی از سریع ترین، دقیق ترین و کم هزینه ترین روش های سنجش از دور برای پیش بینی و بررسی تغییرات سطح زمین است. نتایج نشان می دهد افت سطح آب یک عامل اولیه و محرک برای فرونشست در دشت است ولی تنها عامل نیست و شرایط زیر سطحی آبخوان در فرونشست و میزان نرخ فرونشست نقش مهمی دارد؛ به گونه ای که در محدوده هایی که تراکم چاه های بهره برداری و افت سطح آب بیشتر است به عنوان مثال در مرکز دشت، فرونشست نیز بیشتر است. نرخ فرونشست سالانه در دشت رو به افزایش می باشد و به 18 سانتیمتر در سال رسیده است. در شرق دشت با توجه به اینکه تراز آب زیرزمینی افت کرده است، ولی فرونشستی مشاهده نمی شود که به دلیل بافت خاک و شرایط زیرسطحی منطقه است. در این مناطق بر خلاف مرکز دشت که خاک بیشتر از نوع ریزدانه و مستعد فرونشست است و با آبرفت های کواترنری پوشیده شده است، خاک از نوع دانه درشت می باشد.