مطالعه و مقایسه فیتواسترول‌ها و اسیدهای چرب گیاه دارویی salvia macilenta تحت شرایط اقلیمی متفاوت استان کرمان

مریم‌گلی شکننده (salvia macilenta) گیاهی درختچه‌ای و بومی ایران است که به سبب داشتن خواص دارویی، گیاهی دارویی و ارزشمند محسوب می‌شود. گیاهان مجموعه متنوعی از متابولیت‌های اولیه و ثانویه را به عنوان بخشی از رشد و نمو طبیعی یا در پاسخ به حمله یا استرس پاتوژن سنتز می‌کنند. آب و هوا با تاثیر خود بر گیاهان موجب تغییر در پارامترهای مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاهان می‌شود. از جمله این تغییرات را می‌توان در مقدار یا نوع متابولیت‌های موجود در گیاهان دارویی مشاهده کرد. فیتواسترول‌ها ترکیبات محلول در چربی متعلق به خانواده‌ی تری‌ترپن‌ها، هستند که از نظر ساختار شبیه به کلسترول و در سلول‌های گیاهی در ساختار و ثبات غشا و در تنظیم رشد و نمو نقش دارند. کاربردهای متعدد فیتواسترول‌ها را می‌توان در تولید استروئیدهای دارویی، افزودنی‌های پاد کلسترول در غذا، صنایع آرایشی و در صنعت نام برد. اسیدهای چرب از دسته متابولیت‌های اولیه، جزء مهم لیپیدها در گیاهان، حیوانات و میکروارگانیسم‌ها می‌باشند که به انواع اشباع و غیراشباع تقسیم می‌شوند و کاربردهای متنوعی در سلامت انسان دارند. هدف از این پژوهش، مطالعه و مقایسه‌ی کیفی فیتواسترول‌ها و اسیدهای چرب گیاهان salvia macilenta در دو اقلیم متفاوت استان کرمان می‌باشد. مواد و روش‌ها: گیاهان دارویی salvia macilenta از دو اقلیم متفاوت گرمسیری (شهرستان کهنوج) و سردسیری (مسیر جبال‌بارز- ده‌بکری) استان کرمان در مرحله گل‌دهی جمع‌آوری و شناسایی سیستماتیکی آنها انجام شد. جهت شناسایی کیفی فیتواسترول‌ها و اسیدهای چرب، ابتدا فرایند استخراج چربی انجام و سپس کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا (hplc) جهت شناسایی فیتواسترول‌ها و کروماتوگرافی گازی (gc) برای شناسایی اسیدهای چرب انجام شد. پنج ترکیب فیتواسترول در دو منطقه کهنوج و دهبکری شناسایی که از نظر نوع ترکیب یکسان بودند. ترکیبات brassicasterol، campesterol و stigmasterol در منطقه دهبکری دارای مقادیر بیشتری بودند که به ترتیب برابر با 38/11، 82/85 و 77/31 میلی‌گرم در 100گرم وزن خشک بودند، اما دو ترکیب -sitosterol و 7-avenasterol در منطقه کهنوج دارای مقادیر بیشتری بودند که به ترتیب برابر با 44/259 و 76/77 میلی‌گرم در 100گرم وزن خشک بودند. در مقایسه ترکیبات اسیدهای چرب گیاه، 10 ترکیب اسید چرب در گیاهان هر دو منطقه شناسایی که از نظر نوع ترکیب یکسان اما از نظر مقدار با یکدیگر تفاوت داشتند. اسید میریستیک، اسید استئاریک، اسید اولئیک، اسید ایکوزانوئیک، اسید اکتادکا6-9-12- دی‌انوئیک و بهینیک اسید در منطقه کهنوج بیشتر و به ترتیب برابر با 076588/1، 249144/3، 22771/32، 395353/1، 067286/1 و 113352/1 درصد بودند. اسید پالمتیک، اسید پالمیتولئیک، الائیدیک اسید+واکسینیک اسید، اسید لینولئیک در منطقه دهبکری بیشتر، که مقادیر آن به ترتیب برابر با 199432/9، 174942/1، 752282/4 و 96839/53 درصد بود. یافته‌های برجسته: مقدار ترکیبات فیتواسترول در دو منطقه کهنوج و دهبکری متفاوت بود که در هر دو منطقه بیشترین ترکیب مربوط به -sitosterol بود و در منطقه کهنوج نیز بیشتر بود. اسید لینولئیک، در گیاهان دارویی در کهنوج و دهبکری، دارای بیشترین غلظت بود که در دهبکری بیشتر بود. نتیجه‌گیری: فیتواسترول‌ها و اسیدهای چرب بررسی شده در گیاهان جمع آوری شده از منطقه کهنوج و دهبکری، از نظر کیفی یکسان اما از نظر کمی متفاوت بودند.