ارزیابی فقهی، اقتصادی و عملیاتی سپرده امتیازی در نظام بانکی بدون ربا

یکی از انواع الگوهای قرض‌الحسنه که در شبکه بانکی کشور و خارج از آن اجرا می‌گردد، سپرده امتیازی است. در این الگو که به نسل دوم فعالیت‌های قرض‌الحسنه معروف شده است، از سپرده ‎های خود متقاضیان قرض‌الحسنه جهت پرداخت تسهیلات به آن‌ها استفاده می‌شود. اگرچه شکل اولیه و ابتدایی الگوی سپرده امتیازی در صندوق‌های تعاون استفاده می‌شود؛ اما حالت پیچیده‌تر و حرفه‌ای‌تر این الگو در بانک‌های قرض‌الحسنه و تعدادی از بانک‌های تجاری پیاده‌سازی شده است. به‌صورت کلی این بانک‌ها به سپرده‌هایی که میانگین حساب بیشتری دارند و مدت‌زمان طولانی‌تری در بانک سپرده‌گذاری می‌کنند، امتیاز دریافت وام اعطا می‌کند. معمولاً امتیاز وام در افزایش مبلغ وام و تعداد اقساط موثر است.بر اساس تحلیل صورت گرفته در این پژوهش، الگوی سپرده امتیازی برخلاف مزیت‌هایی که در مقام نظر برای آن در نظر گرفته می‌شود، با آسیب‌های جدی در مقام عمل همراه است. از جمله مهم‌ترین آسیب‌های این الگو می‌توان به «وجود شبهه ربا در الگوی قرض محور»، تفاوت ماهیت الگوی نظری با عملکرد واقعی نظام بانکی»، «نگاه بازاری به قرض‌الحسنه، تضعیف انگیزه معنوی مشتریان و ایجاد بازار سیاه امتیاز»، «انحراف از کارکرد اصلی قرض‌الحسنه و بروز تبعیض اجتماعی» و «تضعیف قرض‌الحسنه نوع اول، تحمیل هزینه بیشتر بر شبکه بانکی و احتمال درگیر شدن در بازی پانزی» اشاره کرد.