مطالعه تطبیقی مبانی بانکداری اسلامی و مدرن به همراه ترسیم نقشه جامع عقود اسلامی

بانک، نهادی اقتصادی است که وظایفی چون تجمیع و توزیع اعتبارات بین آحاد جامعه را برعهده دارد. این نهاد انتفاعی، یکی از برساخت‌های تمدن غربی است که به فراخور پیچیدگی روابط اجتماعی گسترش پیدا نموده و امروزه نقش مهمی در تعاملات اجتماعی ایفا می‌کند. باوجود این‌که پیدایش بانک به شکل امروزی به سال‌ها بعد از تاسیس اسلام باز می‌گردد و ذیل امور مستحدثه جای ‌می‌گیرد؛ موضوع قرض، بهره و عقود متنوع اقتصادی امر بدیعی نیست. از این‌رو بانکداری اسلامی که بر اساس دستورات الهی و تفسیر شریعت شکل‌گرفته است می‌تواند به عنوان گونه بدیل بانکداری مدرن، با موازین شرعی، کارکردهای بانک را حفظ کرده و نیاز جامعه اسلامی را برطرف کند. در اولین مواجهه میان بانکداری اسلامی و مدرن، مقوله بهره که در ادبیات فقهی با نام ربا از آن یاد می‌شود مشکل آفرین است. چنانچه خداوند متعال در آیه 39 سوره مبارکه روم می‌فرماید: « وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فی‏ اَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَاُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ ». لذا بنا به دستور الهی و برای مقابله با رباخواری که حرام شرعی و در حکم محاربه با خداست، اصلی‌ترین نقطه محوری و تفاوت ماهوی بانکداری اسلامی و مدرن در مبنای جذب سپرده ذیل عقد قرض یا سایر عقود اقتصادی است.در این نگارش با روش تحلیلی-کیفی به مطالعه تطبیقی بانکداری اسلامی و مدرن پرداخته شد و از رهگذر این نگاه نقشه جامع عقود اسلامی ترسیم و تشریح گردید. علت اصلی تفاوت این دو گونه، تفاوت در نگرش هریک به مقوله پول است. از آ‌نجا که پول در اقتصاد اسلامی به خودی خود سودآور نیست و تنها زمانی که در فرآیند تولیدی به کار افتد شایسته پاداش است، برخلاف رویکرد مدرن جزئیات بیشتری در عقود منعقده لحاظ می‌شود تا سود ربوی به سپرده‌های قرضی تعلق پیدا نکند.