بررسی پیکره - بنیاد مفهوم احترام در فرهنگ ایرانی

در این پژوهش کوشش شده است تا با روش مردم‌نگاری ارتباط، و بر پایه پیکرۀ فارسی نوشتاری معاصر، چگونگی مفهوم‌سازی «احترام» به عنوان یک کلیدواژۀ فرهنگی در فرهنگ ایرانی آشکار گردد. بدین منظور، 717 مورد از کاربردهای احترام و هم‌ریشه‌های آن همچون «محترم، محترمانه و حرمت»، از پایگاه دادگان زبان فارسی (پیکره پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) استخراج شد و در بافت کاربردی خود مورد بررسی و تحلیل معنایی-کاربردی قرار گرفت. نتایج نشان می‌دهد که مفهوم احترام در نه زمینه مختلف قدرت، آداب معاشرت، شایستگی‌ها و صلاحیت‌ها، تسلیم و انقیاد، سن، مهمان‌نوازی، محبت و توجه، دارایی، و زیبایی به‌کار می‌رود. همچنین، بر پایه پژوهش‌های جامعه‌شناسان در‌باره قشربندی اجتماعی، استدلال شده است که مفهوم واحدی که همه این مقوله‌ها و زمینه‌های کاربردی را به هم پیوند می‌دهد مفهوم شان به معنای جایگاه در سلسله‌مراتب اجتماع است. علاوه بر این، نشان داده شده که حرمت کمتر وابسته به عوامل بافت موقعیتی است و بر مبنای نظام ارزش‌های سطح کلان فرهنگ به جایگاه افراد و به تبع آن به خود افراد، گذاشته می‌شود. شایان ذکر است که «حرمت» نوعی احترام ویژه در فرهنگ ایرانی است که مبتنی بر ارزش یا شان ذاتی و مطلق افراد و مقوله‌ها می‌باشد.

a corpus-based study of the concept of ʔehteram (respect) in the iranian culture

in this paper attempt is made to shed light on the conceptualization of ehterām (‘respect’, ‘deference’) as a cultural keyword in a corpus of written persian, using ethnography of communication. 717 tokens of the uses of ehterām and its cognates mohtaram (respected), mohtaramāneh (‘respectably’, ‘respectfully’), and hormat (roughly ‘reverence’) were extracted from the persian linguistic data-base corpus and were semantically and pragmatically analyzed in their respective contexts. findings indicate that ehterām and its cognates are primarily employed in relation to the 9 contexts of power, manners, qualifications, subjugation and submission, age, hospitality, caring, wealth and beauty. drawing on research on social stratification, it is argued that the concept that unites all these contexts and concepts is sha’n or social status, in the sense of a person’s position in the social hierarchy. furthermore, it is suggested that the concept of hormat is less dependent on the situational context and is a form of respect that is paid primarily to the position occupied by an individual according to the culturally defined system of values. hormat is a special form of ehterām in the iranian culture based on the culturally defined intrinsic or absolute status of categories and individuals. keywords: ethnography of communication, corpus-based pragmatics, respect, deference, social status, persian culture