معناشناسی واژه دعا در قرآن کریم از منظر زبان‌شناسی قرآنی

جایگاه دعا در ادیان مختلف به خصوص در دین مبین اسلام بر کسی پوشیده نیست، کلمه دعا و مشتقاتش 182 بار در آیات قرآن کریم بکار رفته است. آثار گوناگون دعا با رویکردهای مختلف در این زمینه نشان دهنده اهمیت این مسئله نزد دانشمندان مسلمان است. با این وجود هنوز ادراک دقیق و جامعی از دعا به عنوان یک مفهوم که در فرایند عملی آن نیز اثرگذار است، تبیین نشده است؛ این به این دلیل است که تاکنون واژه دعاء و مشتقاتش در قرآن با رویکرد معناشناسی بررسی نشده است. این نوشتار قصد دارد با دانش معناشناسی به روش تحلیلی توصیفی به تبیین واژه دعاء در قرآن بپردازد و مولفه‌های معنایی آن را به کمک همنشین ها و جانشین‌ها و اضدادش در قرآن استخراج کند. نتیجه بررسی همنشین های این واژه در قرآن به این صورت است: همنشین های اشتدادی، مثل آتی، سمع، اجابَ و استجابَ، اَمنَ، هَدَی، جعل، سَلمَ و قَوَمَ؛ همنشین های تقابلی: شرک، کفر، ضلال و ضرر و همنشین های مکملی: الله، رب، رسول و انسان. با بررسی همنشین های این واژگان ، جانشین‌های واژه دعاء بدست آمد: قول، امنیت، علم، تبعیت، هدایت، اتیان، کفر و مشیت. همچنین، یافته‌­ها نشان داد که از بررسی همنشین‌ها و جانشین‌ها، مولفه‌های معنایی که برای واژه دعاء به‌دست داده شد عبارتند از «قول، امنیت، علم، هدایت، کفر، فضلیت، تبعیت، صدق، حکمت و کتابت». از این ­رو، با تحول در معنا بر اساس تبیین روابط همنشینی و جانشینی، معنای دقیقی از دعا ارائه می‌شود که به بسیاری از ابهامات نظری و عملی در حوزه دعا پاسخ می دهد.

semantics of the word ’’ doa’’ in the holy quran based on the relations of companionship and succession

the &prayer& have been used 182 times in the verses of the holy quran. this study intends to explain the concept of prayer and extract its semantic components from the quran with a semantic approach. therefore, the purpose of this study is to understand the root meaning of (prayer) in the qur’an. after reviewing the verses including the root of the prayer and its derivatives, the prayer companions are further divided into three categories. interfaith companions: coming, hearing, accepting, believing, guiding, putting, surrender, conflicting companions: shirk, disbelief, misguidance and loss and complementary companions: allah, the rabbit, the apostle and the human. by examining the companion vocabulary of prayer, the root substitutes for prayer and its derivatives are as follows: speech , security, science, guidance , compliance, come , disbelief and providence . finally, in order to reach the semantic components of the word prayer, we will examine the vocabulary companions of the word prayer and the companions of the word prayer, and the semantic components will be: speech, faith, science, guidance, coming, disbelief, grace, wanting, hearing, sinking, adherence, truthfulness, wisdom , scripture and endurance.