ارزیابی پیکره‌بندی فضایی در نگرش طراحی خانه‌های صفوی و قاجار با بهره‌گیری از روش نحو فضا (مطالعۀ موردی: خانه‌های اقلیم گرم و خشک)

در بسیاری از نگرش‌های طراحی، صورت و کالبد در اولویت است، این در حالی است که پرداختن به مولفه‌های کیفی در نگرش طراحی معمار، اهمیت بسیاری دارد. ظرف مکان با نگرش فرهنگی، اجتماعی و معنایی گره خورده است. این نگرش فراتر از مطالعات میدانی، با ابزار گوناگون به واکاوی معماری می‌پردازد و نحو فضا روشی است که در مولفه‌های ذهنی طراح و کاربر یافت می‌شود. بررسی ارتباطات موجود میان فضاهای مختلف در هر سیستم پیکره‌بندی، در قالب مفهوم «نحو فضا» شناخته می‌شود و این رویکرد در طراحی، موجب ایجاد ارتباطات عملکردی و فضایی کارآمد در ساختمان‌ها می‌‌شود. این پژوهش به تبیین و ارزیابی پیکره‌بندی فضایی‌ خانه‌های صفوی و قاجار با استفاده با بهره‌گیری از روش نحو فضا، در اقلیم گرم و خشک، می‌پردازد. روش این پژوهش توصیفی  تحلیلی و اطلاعات اولیه ازطریق مطالعات کتابخانه‌ای و مقالات علمی ‌جمع‌آوری و با بررسی منابع همسو، داده‌هایی در زمینۀ پیکره‌بندی فضایی، نظریۀ نحو فضا و مفاهیم مرتبط ارائه می‌‌شود. در گام بعد، با استفاده از نرم‌افزار ucl depthmap تحلیل‌های مرتبط با مطالعات، در زمینۀ کنترل، ارتباط، عمق، آنتروپی و هم‌پیوندی شکل می‌گیرد. با توجه به شاکلۀ غالب درون‌گرایی در ابنیۀ سنتی ایران، سه خانه از دوران صفوی و سه نمونه از دوران قاجار به‌صورت هدفمند، برای ارزیابی تطبیقی نگرش طراحی درون بنا در زمینه‌های مذکور انتخاب گردید. نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل‌های نرم‌افزاری نشان می‌دهد که رویکرد عینی در نگرش اقلیمی ‌در طراحی این بناها، اولویت طراح است و اگرچه می‌توان به تبیین نگرش تاریخی ‌ تکاملی و اثبات نگرش فضاگرا در بناهای این دوران پرداخت؛ اما بنابر پژوهش نگارندگان تغییرات محسوسی در طراحی روابط و پیکره‌بندی فضایی میان دو دوره در خانه‌ها  یافت نمی‌شود. در نگرش معماری سنتی ایرانی بعد از اسلام، تبیین فضاهای باز و بسته و میانه همسو با سطوح معنا در لایه‌های سطحی و عمیق عینیت و سطوح هویت در عمق‌های مختلف ذهنیت مخاطب شکل می‌گیرد. در نگاه کیفی مانند محرمیت بر سازمان‌دهی فضاها در چینش سلسله‌مراتبی یا پیرامون حیاط مرکزی تاثیر‌گذار بوده و بر پیکره‌بندی فضایی این بناها موثر است.

spatial configuration and cultural-social perspectives in traditional iranian houses: a study of safavid and qajar eras through spatial syntax methodology

ancient structures such as ziggurats and pyramids have been raised all over the world. they have evolved throughout history and are now considered among the most symbolic ancient buildings. chogha zanbil ziggurat in iran and the pyramid of djoser in egypt are both important historical monuments. chogha zanbil ziggurat is one of the oldest religious buildings of ancient iran and the pyramid of djoser is considered to be the first pyramidal tomb of ancient egypt. despite having different uses, these two buildings have a similar form: stepped pyramid. this paper compares the physical structure of these two ancient buildings using reliable historical sources. this study is qualitative and the required data were collected using the interpretative-historical methodology and the descriptive-analytical approach. chogha zanbil ziggurat and the pyramid of djoser have been compared in the following aspects: proportions, basis of mathematics and calculations, orientation, mountain concept, stepped pyramid concept and mythology of the two civilizations. the comparison showed that, despite their geographical distance (1,665 km), age difference (1,380 years) and different uses (temple vs. tomb) of the two buildings, their physical structures have been designed similarly. such similarity is rooted in the religious beliefs of the two civilizations. in addition, the findings pointed to the direct influence of mithraism in the structure of chogha zanbil ziggurat and the direct influence of the religious beliefs of the ancient egyptians about the afterlife in the structure of the pyramid of djoser and the representation of these beliefs in the architecture of the two ancient civilizations.