مطالعه‌ای بر رسالۀ موسیقی تحفةالسرور اثر درویش‌علی چنگی

رسالۀ موسیقی تحفة‌السرور اثر درویش‌علی چنگی متعلق به قرن 10 یا 11ﻫ.ق/ 16 یا 17م است که می‌توان آن را فارغ از مطالب نظری موسیقایی، از معدود تذکره‌های فارسی دربارۀ هنرمندان موسیقی ایران و مناطق فارسی‌زبان دانست و از منظر ادبی‌هنری، تاریخ‌ادبیات و موسیقی‌پژوهی تاریخی‌اساطیری درخور ‌توجه است. این رساله اطلاعات ارزشمندی در زمینۀ مباحث نظری موسیقی، سازشناسی، شرح احوال و ذکر آثار موسیقی‌دانان قبل و بعد از قرن دهم هجری‌قمری دربر دارد. عمر درویش‌علی چنگی حدود هفتاد سال بوده و از مخدومان وی در مناطق بخارا و خیوه می‌توان عبدالله‌خان، بهادرخان، سلطان اسفندیار و باقی محمدخان نام برد. مسئلۀ مهم این‌که گرچه تحفة‌السرور در ماوراءالنهر نوشته شده است، مطالبی در ارتباط با حیات موسیقایی عصر صفوی در آن وجود دارد. محتوای تحفة‌السرور در دو بخش تنظیم شده است: یک بخش نظری که به مسائل معمول در موسیقی نظریِ عربی‌اسلامی می‌پردازد و یک بخش زندگی‌نامه‌ای. تحفة‌السرور مشتمل بر دوازده مقام است. از نتایج آن‌ است که شرح سازها دقتِ یکسانی ندارند و به افسانه‌پردازی آکنده شده است؛ اما مطالب دربارۀ موسیقی‌دانان و ادیبان یکسره بی‌پایه نیستند. پژوهندگان در مقالۀ حاضر، به روش توصیفی‌تحلیلی و با دسترسی به منابع تکمیلی کتابخانه‌ای به بررسی جزئیات حیات مولف در منابع، توصیف مشخصات اثر از روی نسخه‌های به‌جامانده و واکاوی نقد و نوشته‌های دیگر پژوهشگران دربارۀ درویش‌علی چنگی و اثرش پرداخته‌اند. همچنین محتوای اثر در مطاوی ابواب دوازده‌گانۀ آن، اشاره به هنرمندان آن عصر، و شرح افسانه‌های ابداع سازها بررسی شده است.

a survey on the music treatise tuhfat al-sorur by darvish-ali changi

the music treatise tuhfat al-sorur by darvish-ali changi belongs to the 16th or 17th century. apart from its theoretical musical content, which is significant in the scope of literature, literary history, and historical-mythological musicology, it might be one of the few persian biographical compendiums about musicians of iran and persian-speaking regions. the treatise contains valuable information on the music theory, instrumentation, description and citation of the works by musicians before and after the 16th century. darvish-ali chengi’s life span was about 70 years, and abdullah-khan, bahadur-khan, sultan-esfandiyar, and baghi mohammad-khan were among his benefactors in the bukhara and khiva provinces. although tuhfat al-sorur originates in transoxiana, it includes some content related to the musical life of the safavid era. the content of tuhfat al-sorur incorporates two parts: a theoretical one that deals with general issues in arabic-islamic theoretical music and a biographical part. tuhfat al-sorur consists of twelve maqams. one of the findings is that the description of the instruments maintains variable accuracy, and the accounts about the invention of musical instruments are full of myths, but the statements about musicians and writers are not baseless. in the present paper, the researchers have investigated the details of the author’s life through the sources, examined the characteristics of the work from the surviving copies, and analyzed the writings of other researchers about darvish-ali changi and his work, using a descriptive and analytical method and with access to supplementary library sources. in addition, the content of the work has been analyzed and examined, including the themes of its twelve chapters, references to the artists of that era, and the descriptions of tales concerning the originators.