بررسی سیر تحول چیدمان فضا در خانه‌های دورۀ قاجار و پهلوی اول (مطالعۀ موردی: شهر تهران)

سیر تحولات سبک معماری در سه دورۀ قاجار و پهلوی اول در بخش خوانش پلان و چیدمان فضایی متاثر از فرهنگ غرب و اروپا به تغییر الگوی شکلی توده فضا از درون‌گرایی به برون‌گرایی و حذف برخی از عناصر کارکردی فضا و حیاط مرکزی منجر شده است. در این مقاله، سعی شده چگونگی تغییرات تدریجی نظام چیدمان فضا با انتخاب تعدادی از بناهای تاریخی خانه‌های مسکونی شهر تهران در دورۀ قاجار و پهلوی اول تبیین شود. روش تحقیق با توجه به جامعۀ آماری و روش نمونه‌گیری (غیرتصادفی هدفمند) و مولفه‌های بررسی، استقرایی قیاسی و تحلیلی است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهند که تغییرات سبک معماری و فرهنگ متاثر از کشورهای غرب و اروپا در دورۀ دوم قاجار تا پهلوی اول، که به‌صورت الگوبرداری تقلیدی تا التقاطی است، به تدوین سبک معماری تهرانی منجر شده و نیز باعث حذف تدریجی حیاط مرکزی و افزایش توجه به فضای میانسرا و نظام چیدمان متقارن نسبت به محور مرکزی و حذف فضای بیرونی و توجه صرف به فضای اندرونی و نیز تلاش بر جداسازی عرصه‌بندی فضای خصوصی دارد.

investigating the evolution of space layout in the houses of qajar and pahlavi period (case study: tehran city)

the evolution of architectural style in the first three periods of qajar and pahlavi in the part of plan reading and spatial arrangement influenced by western and european culture has led to a change in the shape pattern of mass-space from introversion to extroversion and the removal of some functional elements of the space and the central courtyard. in this article, an attempt has been made to explain the gradual changes of the space arrangement system by selecting a number of historical buildings of residential houses in the city of tehran in the qajar and first pahlavi periods. the research method is inductive-comparative and analytical according to the statistical community and sampling method (targeted non-random) and the investigation components. the results of the research show that the changes in architectural style and culture influenced by western countries and europe in the second qajar period to the first pahlavi period, which is imitative to eclectic modeling, have led to the compilation of tehrani architectural style and also caused the gradual removal of the central courtyard and increasing attention to the middle space and the symmetrical layout system compared to the central axis and eliminating the outer space and paying only attention to the inner space and also trying to separate the arena of private space.