مقایسۀ تطبیقی کاشی‌کاری و کتیبه‌نگاری مساجد مشیرالملک و نصیرالملک

مسجد به‌عنوان بنای مذهبی و مکان عبادت، از مهم‌ترین آثار معماری در دین اسلام محسوب می‌شود و همواره از عالی‌ترین نمونه‌های تزئینات در تاریخ هنر و معماری اسلامی به شمار‌‌ می‌‌‌رود. تزئینات علاوه بر زیباسازی فضا در بالابردن کیفیت فضای روحانی عبادت، نقش موثری دارد. در دورۀ قاجار، به علت نفوذ و رواج فرهنگ و اندیشه غرب، ماهیت صورت‌های تزئینی تغییر نموده، از مفاهیم متعالی جدا شده و معانی ملموس‌تر و عینی‌تر یافته است. کاشی‌کاری و کتیبه‌نگاری نقش موثری در تزئینات مساجد دورۀ قاجار دارند و تزئینات بسیاری از مساجد این دوره را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی ‌که در دوره‌های قبل کمتر موردتوجه قرار گرفته‌‌‌اند. هدف اصلی پژوهش حاضر «شناسایی و طبقه‌بندی نقوش کاشی‌کاری، کتیبه‌ها و خطوط به‌ کار رفته در مساجد نصیرالملک و مشیرالملک» است و در این راستا، سوال زیر مطرح می‌‌گردد: تزئینات کاشی‌کاری و کتیبه‌های به ‌کار رفته در مساجد نصیرالملک و مشیرالملک چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند؟ شیوۀ پژوهش مقالۀ حاضر، توصیفی - تحلیلی است. در گام نخست از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و با بهره‌گیری از منابع مکتوب مبانی نظری مرتبط با تزئینات مساجد دورۀ قاجار گردآوری شده و در گام بعدی تزئینات کاشی‌کاری و کتیبه‌نگاری در مساجد مشیرالملک و نصیرالملک به‌صورت تطبیقی مورد مقایسه قرار گرفته‌‌اند. یافته‌های حاصل نشان می‌‌دهند که کاشی‌کاری و کتیبه‌نگاری در تزئینات دورۀ قاجار نقشی اساسی دارند. در این میان، در کاشی‌‌کاری مسجد مشیرالملک نقوش هندسی و در کاشی‌‌کاری مسجد نصیرالملک، نقوش معماری مناظر بر سایر نقوش غلبه دارند، اما در ارتباط با کتیبه‌‌نگاری، در هر دو مسجد به‌صورت مشابه از کتیبه‌های قرآنی با خط ثلث استفاده شده است.

comparative comparison of tiling and inscriptions of moshir-ol molk and nasir-ol molk mosques.

the mosque, as a religious building and place of worship, is one of the most important architectural works in islam and has always been one of the highest examples of decoration in the history of islamic art and architecture. in addition to beautifying the space, decorations have an effective role in improving the quality of the spiritual space of worship. in the qajar period, due to the influence and prevalence of western culture and thought, the nature of decorative forms has changed, separated from transcendent concepts and has found more tangible and objective meanings. tiling and inscriptions have an effective role in the decoration of mosques of the qajar period and the decorations of many mosques have been dedicated to this period, while in previous periods they have received less attention. the research method of the present article is descriptive-analytical. in the first step, through library studies and using written sources, theoretical foundations related to the decorations of mosques of the qajar period have been collected, and in the next step, tile decorations and inscriptions in the mosques of moshir-ol molk and nasir-ol molk have been compared comparatively. the findings show that tiling and inscriptions play an essential role in qajar period decorations. among them, in the tiling of moshir-ol molk mosque, geometric patterns and in the tiling of nasir-ol molk mosque, architectural motifs of landscapes prevail over other motifs, but in terms of inscriptions, in both mosques, similar qur’anic inscriptions with the third line is used.