ریاضیات فضا و تجلی وحدت در مسکن بومی اصفهان (دورۀ قاجار)

توحید، بنیادی‌‏ترین اصل اعتقادی دین اسلام، بیانگر اعتقاد انسان به وحدت هستی است. از نگاه هنرمند قدسی، آنچه دارای هستی است باید به نحوی مبدا سرمدی خود را جلوه‌‏گر سازد. معماری نیز از این قاعده مستثنا نبوده و یکی از ابعاد کیفیت فضایی در آن، شاخص‏ وحدت و کثرت است. وحدت زمانی که به زبان معماری درمی‌‏آید در مفاهیمی چون مرکزیت، کانون‌گرایی، قرینه‏‌سازی، محوربندی، تناسب و هماهنگی متجلی می‏‌شود که نمود بارز آن در ساختار فضایی خانه‏‌های ایرانی مشهود است. مفاهیمی که با نگاهی جامع‌‏نگر در قالب ریاضیات فضا می‌‏توان با کشف آن در فضای قدسی و تسری آن به فضای معماری معاصر، سنت گذشته را در زمان حال به فعلیت درآورد و میراثی ارزشمند برای آینده خلق کرد. رویکرد پژوهش پیش رو کمّی است و با راهبرد ترکیبی توصیفی ‌ تحلیلی در نمونه‏‌های موردی و استدلال منطقی، با استفاده از تکنیک نحو فضا، به تحلیل نظام فضایی (تعریف فضا، ترکیب و تمایز) و نسبت‏ میان توده و فضا در مسکن بومی قاجار اصفهان می‌‏پردازد. یافته‏‌های پژوهش نشان می‌‏دهد معماری ایرانی اسلامی، به‌‏عنوان جلوه‌‏گاه تحقق امر قدسی در سازمان فضایی، از طریق توازن در نسبت‌‏های عددی و ارتباطات فضا، اصل وحدت و کثرت را در سازمان فضایی متجلی نموده است و از این میان، فضای تهی حیاط نقش بسیار مهمی در هم‌‏پیوندی دیگر فضاها ایفا می‌‏نماید و در ارزش‏‌های انتخاب و کنترل با دیگر فضاها تفاوت معناداری دارد.

mathematics of space and the manifestation of unity in isfahan’s native housing of the qajar era

monotheism is islam’s most fundamental doctrinal principle; it expresses man’s belief in the unity of the universe. from the holy artist’s point of view, what has existence must somehow manifest its eternal origin. architecture is no exception to this rule, and one of the dimensions of spatial quality in it is the characteristic of unity and plurality. unity, when it comes to architecture literature, is manifested in concepts such as centrality, centralism, symmetry, centralization, proportionality, and harmony. its obvious manifestation is evident in the spatial structure of iranian houses. concepts with a holistic view in the form of space mathematics can be discovered in the sacred space and its extension to the space of contemporary architecture to discover the tradition of the past in the present and create a valuable legacy for the future. the research approach is quantitative and with a combined descriptive-analytical strategy in case samples and logical reasoning using the space syntax technique; it analyzes the spatial system (definition of space, composition, and differentiation) and the ratio between mass and space in isfahan’s qajar native housing. findings show that iranian-islamic architecture manifests the realization of the sacred in the space organization. the balance in numerical ratios and relations of space manifests the principle of unity and plurality in the space organization. among these, the empty space of the yard plays a vital role in the interconnection of other spaces and has a significant difference in the values of selection and control compared to other spaces.