بررسی نقش‌های معنایی-کاربردشناختی گزاره‌های امری در سوره عنکبوت

مطالعه معنا و انتقال آن از طریق زبان که در اشکال متفاوت عاطفی، خبری، پرسشی و امری نمود پیدا می‌کند در شاخه‌های گوناگون کاربردشناختی بررسی می‌شود. از منظر کاربردشناسی یک جمله می‌تواند در بسترها و بافت‌های مختلف نقش‌های متفاوتی داشته باشد که آن نقش‌های مرسوم‌تر، معنای اولیه هستند و نقش‌های دیگر، معانی ثانویه. بر این اساس گزاره‌های امری نیز می‌توانند همچنین نقش‌های متفاوتی را ایفا کنند. از آن‌جا که قرآن کریم برای افزونی قدرت تاثیر و القای معانی به مخاطب، تجلی‌گاه نقش‌های معنایی کاربردشناختی گزاره‌های امری است؛ پژوهش حاضر در تلاش است تا با تحلیل کارکردهای زبانی گزاره‌های امری سوره عنکبوت، به بررسی توانش ارتباطیِ این سوره و میزان تاثیرگذاری آن در مخاطب بپردازد. به این منظور با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، ویژگی‌های متن‌محور و کاربرمحور آیات در کنار عناصر زنجیره‌ای و زبرزنجیره‌ای موثر در معانی گزاره‌های امری این سوره مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که گزاره‌های امری سوره عنکبوت به ترتیب در نقش‌های منظوری ارشاد، هشدار، دوام، تهدید، تعجیز و اهانت به کار رفته، و باتوجه به این‌که بیشتر این گزاره‌ها خطاب به اهل باطل است؛ لذا چنین برداشت می‌شود که منطق دینی ابتدا بر ارشاد و راهنمایی استوار است و در صورت مخالفت گمراهان، نخست به آنان هشدار داده می‌شود و اگر بر سرکشی خود افزودند، آن‌ها را ضعیف و ناتوان شمرده و به عذاب خداوند وعده می‌دهد. این نوع ارتباط قرآن با مخاطب، دلیلی قاطع بر اعجاز زبانی آن است.