بررسی هنجار گریزی در شعر عصر مشروطه با تکیه بر اشعار ایرج میرزا و میرزاده عشقی بر اساس نظریه جفری لیچ

غایت شعر و هنر، کوششی در جهت نفوذ در فی‌الضمیر مخاطب و انتقال عاطفه است. عصر مشروطه، با عواملی چون ارتباط با دنیای غرب، سفرنامه‌ها، تاسیس مدارس جدید، ترجمه آثار غربی و مطبوعات و ایجاد تغییرات اساسی در تمامی ساختار جامعه، ادبیات دوره قاجار را متحوّل ساخت. از این رو شاعران این دوره به اقتضای شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه با زبان شعر که سراسر شگردهای هنری است با مردم طبقات جامعه سخن می‌گفتند. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و روش کتابخانه‌ای بیان نموده است که قاعده‌کاهی و قاعده‌افزایی دو رکن اساسی هنجارگریزی و شگردهای هنری می‌باشد. این شگردهای هنری در شعر شاعران مشروطه (ایرج میرزا و میرزاده عشقی) مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج نشان داد اگرچه شاعران داعیه تجدد و نوگرایی را در ادبیات به ویژه شعر دارند؛ اما هنوز کهنه‌گرایی در آثارشان دیده می‌شود. هنجارگریزی نحوی در حوزه دستور که کاربرد واژگان کهنِ مغایر با زبان معیار دوره مشروطه و ساخت مصدرها و ترکیب‌های خلاف قواعد دستور زبان فارسی نیز در شعر این دوره دیده می‌شود که نمود بیشتری در اشعار میرزاده عشقی دارد. هنجارگریزی سبکی که کاربرد فراوان لغات عامیانه و روزمره و واژگان غیرفارسی و فرنگی می‌باشد به دلیل تغییر و تحولات اساسی جامعه در دوره مشروطه و عمومیت یافتن شعر سهم بسیار بالایی در تفاوت سبکی شعر این دوره با دوره‌های ماقبل خود دارد و بسامد بسیار بالایی در شعر ایرج میرزا و سپس میرزاده عشقی دارد و دیگر انواع هنجارگریزی مورد بررسی قرار گرفته است.

investigating types of norm deviation in constitutional era poetry based on the poems of iraj mirza and mirzadeh eshghi and according to jeffrey leach’s theory

the goal of poetry and art is to try to penetrate the conscience of the audience and convey emotions. the masrote era, which was greatly influenced by political, social and cultural factors and was the result of contact with the western world and modernization and progress in new and modern sciences and techniques, brought about fundamental changes in the entire structure of society, undoubtedly, the literary and poetry gatherings did not stay away from these changes and in terms of content and language, created a very significant difference in constitutional poetry compared to his previous era. in particular, there were considerable stylistic changes. therefore, the poets of this period, according to the political and social conditions of the society, spoke to the people of the social classes with the language of poetry, which is full of artistic tricks. this research, in a descriptive-analytical way and with a library method, has stated that rule-reduction and rule-addition are the two basic elements of norm avoidance and artistic tricks. these artistic techniques are examined in the poetry of constitutional poets (iraj mirza and mirzadeh eshghi). the results of the works of these poets showed that syntactic deviation in the field of grammar and the use of old words contrary to the standard language of the constitutional period and the construction of infinitives and combinations contrary to the rules of persian grammar can also be seen in the poetry of this period, which is more evident in the poems of mirzadeh eshghi. stylistic deviation, which is the frequent use of popular and everyday words and non-persian and foreign words, has a very high contribution to the difference in the style of the poetry of this period with its previous periods, due to the fundamental changes and transformations of the society in the constitutional period and the generalization of poetry, and it has a very high frequency in the poetry of iraj mirza and then mirzadeh eshghi. other types of deviance have also been investigated.