کارکردهای حسن تعلیل در منطق الطیر عطار

در آثار ادبی، سخنور به‌مقتضای حال مخاطب، با استفاده از شگردهای ادبی متعدد و درخور، سخن را بر قوۀ تخیل بنیان نهاده، در نهایت با به‎کارگیری آرایه‎های بدیعی بر گیرایی و لطف کلام می‎افزاید. حسن تعلیل به‎عنوان آرایۀ بدیعی نه‎تنها در حسن و زیبایی کلام موثر است، از ارکان اصلی تخیل در کلام نیز به‎حساب می‎آید و شاعر زمانی از آن بهره می‎گیرد که بخواهد قوانین رایج علی و معلولی را بر هم بزند و مخاطب را همراه خویش، وارد دنیای خیالی و شاعرانه کند. در پژوهش حاضر به روش توصیفی‌‌تحلیلی با نگاهی به منطق‎الطیر از دریچۀ حسن ‎تعلیل، ضمن بیان نمونه‎های بارز کاربرد آن در کلام عطار، کارکردهای آن نیز به‌روشنی بیان می‎‎شود تا افق‎ روشنی در مقابل دیدگان مخاطبان و علاقه‎مندان آثار عرفانی، به‎ویژه کلام عطار قرار بگیرد و در نهایت نیز به این نتیجه رهنمون می‎شود که هرچند حسن تعلیل در منطق‎الطیر بسامد بالایی ندارد، اما همین مقدار بهره‎گیری از آن، برای بیان مفاهیم هنری و ادبی، عرفانی، اجتماعی و روان‎شناسی و... سبب برجسته‎سازی و تاثیر مضاعف رویۀ معنایی کلام می‎شود و این‎گونه شاعری که با نگاهی متفاوت به جهان و قوانین آن می‎نگرد، مخاطب غرق در دنیای عادی و تکراری را با دنیای خیال آشنا می‎سازد؛ دنیایی که برخلاف انتظار اوست و همین عادت‎شکنی، تشخص ویژه‎ای به ‌کلام می‎بخشد.

functions of fantastic etiology in farīduddīn ʿaṭṭār nīšābūrī’s the conference of the birds

in literary works, the author, based on the mood of the audience, makes use of various literary devices to incite the power of imagination to validate the beauty of his/her work. fantastic etiology, hosn-e taʿlil (literally meaning “beauty of rationale”) is one the rhetorical devices which poets employ to make the conventional explanations sound unfamiliar to take the reader to the world of imagination. through a descriptive and analytical method, the present study, examines the functions of fantastic etiology in farīduddīn ʿaṭṭār nīšābūrī’s the conference of the birds or manṭeq al-ṭayr. by the presentation and discussion of the examples of fantastic etiology in ʿaṭṭār’s work, the present research determines that although this literary device is not frequently used in the conference of the birds, it helps ʿaṭṭār deal with complicated artistic, literary, mystical, social and psychological concepts and to highlight the sophisticated beauty of his work. the result is breaking the ordinary and repetitive world of the readers with an unusual world of imageries.