تقارن تصاویر (قرینه‌سازی پنهان) در شعر حافظ

استفاده هم‎زمان از چند عنصر زیبایی‌آفرین در سخن، پدیده‎ای است که در زبان فارسی سابقه‎ای طولانی دارد و در بحث‎های زیبایی‎‌شناسی با نام‎های‎ «تزاحم تصاویر»، «تصویرهای مزاحم» و... از آن یاد شده است. این کار به‎دلیل آن‌که حجم ایماژهای متن را بیشتر از ظرفیت‎های زبانی آن می‎کند، ناپسند ارزیابی می‎شود و از اصالت شعر می‎کاهد، اما در شعر حافظ، بیت‎های بسیاری می‎توان یافت که در آن‌ها با وجود استفاده‌ هم‎زمان از چند عنصر بدیعی‌‌بیانی در تصویرسازی، نه‎تنها تزاحم تصاویر پدید نیامده است، بلکه بر اثر هم‎گرایی تصاویر، معنای بیت چندلایه و زیبایی و خیال‌انگیزی آن افزون شده است. علاوه بر آن‌که درنهایت دو تصویر متقارن خلق شده که در نظر اول به چشم نمی‌آید. این هنرنمایی در شعر حافظ که ما آن را در مقابل اصطلاح تزاحم تصاویر، «تقارن تصاویر» نامیده‎ایم و از نگاه بلاغت‌پژوهان و شارحان حافظ دور مانده است، آنچنان مورد توجه حافظ قرار داشته که می‎تواند یکی از مشخصه‎های سبکی او به‌شمار آید. البته استخراج عناصرِ بدیعی‌‌بیانی یادشده، به شکل جدا از هم یا دوگانه در یک بیت، در شعر حافظ سابقه‌ای طولانی دارد، اما شکل تلفیقی آن‌ها به‎صورت منشوری که حداقل چهار وجه دارد و در نهایت دو تصویر موازی را شکل می‌دهد، برای نخستین‎بار است که معرفی می‌شود.

image symmetry (hidden synchronization) in hafez’s poetry

the simultaneous use of several aesthetic elements in speech is a phenomenon that has a long history in the persian language it is mentioned with these titles conflict of images , disturbing images and .... this is considered inappropriate and reduces the originality of the poem because it increases the volume of the images in the text beyond its linguistic capacities, but in hafez’s poetry, many verses can be found in which, despite the simultaneous use of several rhetorical elements in illustration, not only has there not been a conflict of images; rather, due to the convergence of the images, the meaning of the multi-layered bit and its beauty and imagination have increased in addition, two symmetrical images are finally created, which are not visible at first glance. this rhetorical art in hafez’s poetry, which we have called the symmetry of images in the face of the term antagonism of images, has escaped the view of hafez’s rhetoricians and commentators; hafez has received so much attention that it can be considered as one of his stylistic features. of course, the extraction of the above-mentioned rhetorical-expressive elements, separately or in duplicate in a verse, has a long history in hafez’s poetry; but this is the first time that their combined form has been introduced as a prism that has at least four side and eventually forms two parallel images.