در جست‌وجوی نشانه‌های «پیر ما» در غزلی از حافظ

مضامین و تصاویر اشعار حافظ به همان میزان که برگرفته از سنت شعری پیش از خود است از شعر شاعران زمان خود نیز متاثر است. شناخت نظام حاکم بر تصویرهای شعر قرن هشتم به میزان زیادی در تحلیل مضامین حافظ راهگشای پژوهشگران است. داد و ستد شعری شاعران این دوره به حدی است که می‌توان با ردیابی مضامین و تصاویر مشترک شعری ایشان، مشخصه‌های اصلی شعر این قرن را استخراج کرد. در میان این اشتراکات لفظی و معنوی، غزلی هم‌زمینه در دیوان خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، ناصر بخارایی و حافظ شیرازی دیده می‌شود که با توجه به شباهت انکارناپذیر مطلع آن‌ها، می‌توان بحث‌های پژوهشگران را دربارۀ مدلول پیر ما در دیوان حافظ، سامان داد. در این تحقیق که با روش توصیفی‌‌تحلیلی انجام شده است، برای معرفی دقیق‌تر چهرۀ پیر ما، ابتدا سابقۀ آن در غزلیات عطار کاویده شد و پس از استخراج مختصات پیر ما در غزل عطار و ترسیم چهرۀ او، این تصویر در شعر قرن هشتم با مقدمه‌ای بر گلشن راز شیخ محمود شبستری و با تمرکز بر غزلیات هم‌زمینۀ پیر ما بررسی شد. بررسی نشان داد که تطبیق چهرۀ پیر ما با شخصیت تاریخی «حسین بن منصور حلاج» ناشی از کم‌التفاتی به سنت شعری قرن هشتم و روابط بیناذهنی دخیل در خلق تصاویر شعری این دوره است. بر اساس اصل گفت‌وگوی متن‌ها با یکدیگر با شناخت و مطالعۀ دقیق دیوان شاعران هم‌عصر حافظ و نیز مفروض دانستن تاثیرپذیری و استفادۀ او از خلاقیت این شاعران علاوه بر این‌که بسیاری از ابهامات دربارۀ منابع مضامین حافظ برطرف می‌شود، می‌توان خلاقیت‌های حافظ را در سنجش با این شاعران نیز کشف کرد.

in search of the signs of “our pir (spiritual guide)” in a lyric by hafez

the themes and images of hafez’s poems are as much influenced by the poetry of the poets of his time as they are from the poetry tradition before him. understanding the system of images of eighth century poetry is very much in the way of researchers in analyzing the images and themes of hafez. the poetic exchange of the poets of this period is such that the sharing of poetic themes and images between them is obvious and by tracing these themes, the main features of the poetry of this century can be extracted. among these verbal and spiritual commonalities, there is a contemporaneous lyric in the divan of khajavi kermani, salman savoji, nasser bukharaei and hafez shirazi that given the undeniable similarity, the scholars’ endless discussions about the meaning of our pir in the tenth lyric poem of hafez’s divan can be arranged as a central point. in this research, which has been done by descriptive-analytical method, in order to introduce specifications of our pir more accurately, its history was first explored in attar’s ghazals, and after extracting the attributes of our pir in attar’s ghazals and drawing his face, this image in poetry the eighth century was studied with an introduction to golshan raz by sheikh mahmoud shabestari and focusing on the ghazals with our pir context. care in the studied poems showed that many opinions about the adaptation of the face of our pir with the historical character of mansour hallaj are due to disregard for the poetic tradition of the eighth century and intersubjective relationships involved in creating poetic images of this period. accordingly, by knowing and studying hafez’s contemporary poets carefully and assuming that he has been impressed by their creativity, in addition to removing many ambiguities about the sources of hafez’s themes, hafez’s creativity can be discovered in comparison with these poets.