نقد منظومۀ خسرو و شیرین نظامی بر مبنای نظریۀ سیستم های پیچیده

نظریۀ «سیستم‌های پیچیده» به ارتباط بین اجزای سیستم، بروز رفتارهای جمعی در آن و کیفیت تعامل آن با محیط می‌پردازد و بیانگر رفتارهای نامنظم، غیرخطی، غیرقابل پیش‌بینی و پیچیده در سیستم‌ها و قائل به نوعی الگوی نظم نهایی در تمام این بی‌نظمی‌هاست؛ یعنی وجود تغییرات شدید، رفتارهای نامنظم، دگرگونی‌های غیرقابل پیش‌بینی، حرکات بحرانی و... که اگرچه بی‌نظم و آشوب‌ناک می‌نمایند، در درازمدت و با تکرار، الگوی منظمی دارند. در پژوهش پیش‌رو، به روش تحلیل کیفی، با نقد روایت خسرو ‌و ‌شیرین در بستر نظریۀ سیستم‌های پیچیده، پیش‌بینی‎ناپذیری رخداد‌های آن تحلیل و با تاکید بر تعاملات بین اجزاء داستان، هویت آن‎ها و کلیت سیستم و آشوبناکی آن تعیین شده است. غنای بالا و تنوع کنش‌ها و تعامل‌ها میان انبوهی از متغیرهای مستقل، خودسازما‎ن‎دهی، انطباق‌پذیری برای حفظ بقا و منافع خود و تاثیرگذاری بر محیط اطراف، از عناصر شاخص این منظومه است که کاربست این نظریه را در تحلیل آن امکان‌پذیر می‌کند. خسرو و شیرین، روایت‎گر عشق و وصال شاهزادۀ ایران با برادرزادۀ بانوی ارمن است، اما قتل یکی و خودکشی دیگری، به آن رنگ عاشقانه و شاعرانه می‌بخشد. با نگاهی سیستمی، می‌توان رفتار آشوبناک خسرو در ازدواج با مریم و شکر و خودکشی فرهاد و شیرین را به‌عنوان سیستم‌هایی با رفتارهایی غیر‌قابل پیش‌بینی و نامنظم، در نظر گرفت که عملکرد هریک، تلاش برای ایجاد وضعیت مطلوب و به تعبیر سیستمی، تعادل با محیط است. دستاورد مهم دیگر این پژوهش، کمک به شکل‌گیری نوعی مدل مطالعاتی میان‌رشته‌ای است که می‌تواند به درک جامع‌تری از منظومه‌های ادبی کمک کند.

critique of nezami’s khosrow and shirin based on complex systems theory

complex systems theory deals with the relationship between system components, collective behaviors in it and the quality of its interaction with the environment and expresses irregular, nonlinear, unpredictable, and complex behaviors in systems and assumes a finite order pattern in all of these irregularities; that is, the existence of drastic changes, irregular behaviors, unpredictable changes, critical movements, etc., which, although they are chaotic, they have a regular pattern in the long-term and with repetition. in the study, by criticizing khosrow and shirin’s narrative based on the theory of complex systems by qualitative analysis, the unpredictability of its events is analyzed and with emphasis on the interactions between the components of the story, their identity and the system as a whole and its chaos is determined. the richness and variety of actions and interactions among the many independent variables, self-organization, adaptability to maintain their survival and interests, and impact on the environment, are key elements of this system that make it possible to apply this theory in its analysis. khosrow and shirin narrates the love and union of khosrow and shirin, but the murder of one, and the suicide of the other, make it romantic and poetic. from a systemic point of view, khosrow’s chaotic behavior in his marriage to maryam and shekar and farhad and shirin’s suicide can be considered as systems with unpredictable and irregular behaviors that the function of each is an attempt to create the desired situation and, in a systemic sense, balance with the environment..