بررسی ظرافت‌های خاص و نوآوری‌های سعدی در صنعت ایهام

ایهام از جمله ترفند‌های زبانی است که چند معنی را در قالب واژه، عبارت و جمله به ذهن متبادر می‌سازد و البته یکی از مهم‌‌ترین و هنری‌ترین آرایه‌‌های ادبی است. در این مقاله با بررسی غزل‌های سعدی، سعی ما بر آن بوده که در حد بضاعت خود به زیبایی کلام سعدی اشاره کنیم و به کشف و استخراج انواع تازۀ ایهام ‌هایی که سعدی آن‌ها را به کار بسته، اما از جهت روشن‌بودن مضمون سخنش از دیده ‌ها پنهان مانده، بپردازیم؛ زیرا سعدی شاعری است که با خلاقیّت زبانی بی‌نظیری که دارد به خلق ایهام به ‌شیوۀ خاص خود می‌پردازد. برای رسیدن به این هدف ما ابتدا 400 غزل را بررسی و ایهام‌های موجود در آن‌ها را استخراج کرده ایم و طبق انواع ایهام مندرج در کتب بلاغی به 10 دسته تقسیم نموده ایم (توریه، تناسب، تبادر، تضاد، مبینه، استخدام، مجرده، مرشحه، مهیا) و از هرکدام یکی دو مثال آوردیم. سپس مشاهده شد که افزون بر آن 10 نوع سنتی، سعدی شش نوع دیگر از انواع ایهام را دارد که برساخته و ابداع خود اوست. ضمن کشف آن‌ها، خودمان نام‌هایی بر آن انواع گذاشتیم؛ شامل: ایهام لحنی، ایهام معانی تودرتو، ایهام خوشه‌ای، ایهام ترکیبی با صنایع دیگر، ایهام ترکیبی با کلمات دیگر و سرانجام ایهام تبادر ترکیبی.

investigating sadi’s particular delicacies and novelties in amphiboly

amphiboly is one of the most important and artistic literary figures of speech. sadi is a poet who by using his unique linguistic creativity, creates amphiboly in his own particular method. in sadi’s word, there are hidden beauties and delicacies in amphiboly which few parts it have been achieved by scholars so far. in this paper, firstly the amphiboly figure of speech and its kinds from the books of rhetoric scholars have been investigated. then it has been tried to consider sadi’s novelties in amphiboly. it was concluded that as well as using all known aspects of amphibology which he has used in his poem, sadi has used other different kinds of amphibology not being used in others’ poems and are his own novelty which should (are suggested to) be added to the rhetorical books.