آموزش به مثابۀ تمکین: آداب ‌نامه‌های کلاسیک فارسی و سنّت پرسش ‌گریزی

آداب نامه ها، در میان ایرانیان به‌ عنوان متون آموزشی ایفای نقش کرده اند. شیوۀ غالب در این محتواها، یک سویه و توصیه به انجام یا منع از انجام کارها است و عمدتاً همراه با استدلال عقلانی نیست. مفاهیم و موضوعات مندرج در این متون سیاسی-اخلاقی بوده و از پشتوانه های دینی، عرفانی و عرفی بهره می برند و بر مبنای آن‌ها ساختار و ضرورت نهادهای اجتماعی از جمله نهاد آموزش را در هیئت الگوی اندرز-پیشنهاد با شنونده/خواننده در میان می گذارند. به عبارتی دیگر، شیوۀ انتشار داناییِ مذکور با ساختار تکرار-یادآوری بر استراتژیِ تمکین استوار بوده، اصل پرسشگری و دیالوگ در تعامل آموزشی را معمولاً به تعلیق درآورده است. در این نوشتار وجوه پرسش گریزی و علل امتناع از آن در پنج آداب‌نامۀ سیاسی اخلاقیِ پدیده آمده یا بازخوانی شده در قرن های پنجم تا هفتم هجری قمری دلالت یابی و تفسیر شده است. نتیجه نشان می دهد که مولف-راویان متون مذکور گاه با ذکر گزاره ها به‌صورت مستقیم و صریح شنونده/خواننده را به پرهیز از پرسش دعوت می کنند، گاهی هم به شکل غیرمستقیم با حکایت پردازی و طرح گفتمانِ تنبیه/تشویق به این امر پرداخته اند. نظم گفتمانی گزاره/حکایت هایِ تولید/رواج پرسش گریزی در این متن ها بر مدار دو عنصر ماهیت موضوع و جایگاه راوی سامان یافته‌است که بنا به ساختار عمودی نهفته در تئوری آموزش، اقتدارگرایانه می نماید. البته در تبیین این اقتدارگرایی و تفسیر آن به استبداد آموزشی باید تامل نمود؛ چراکه دلالت های متنی و برون‌متنی دیگری وجود دارد که چنین نگاهی را تعدیل می‌کند.

education as obedience: persian classical etiquettes and the tradition of question avoidance

etiquettes have played a predominant role as educational texts among iranians. the dominant method in these contents is one-sidedness andthe inclusion of some pieces of advice for doing or prohibiting doingthings. it is also noted not to be accompanied by rational reasoning, toa great extent. the concepts and topics contained in these texts arepolitical and moral. furthermore, they tend to use religious, mystical,and customary supports and, accordingly, the structure and necessityof social institutions, including the institution of education, are used asa model of instruction-suggestions with the listener/reader. to add up,the method of disseminating the mentioned knowledge with therepetition-reminding structure is based on the compliancestrategywhich has usually suspended the principle of questioning anddialogue in educational interaction. in this article, the aspects ofquestion avoidance and the reasons for its refusal are indicated andinterpreted in five political-ethical etiquettes that appeared or were reconsidredin the 5th to 7th centuries of ah. the results have indicatedthe author-narrators of the mentioned texts sometimes directly andexplicitly invite the listener/reader to refrain from asking questions.sometimes they have dealt with this matter indirectly by telling storiesand planning punishment/encouragement discourse. the discursiveorder of the proposition/production anecdotes/prevalence ofquestioning in these texts is organized around the two elements of thenature of the subject and the position of the narrator, which seemsauthoritarian based on the vertical structure hidden in the theory ofeducation. of course, in explaining this authoritarianism andinterpreting it as educational tyranny, one should think about itbecause there are other textual and extratextual implications that modify such a view.