تحلیل گفتمان انتقادی آثار فخرالدین عراقی

فخرالدین عراقی شاعر عارف سدۀ هفتم، اشعار و لمعات خود را با درون مایۀ عشق سروده و نگاشته است. این پژوهش به روش تحلیل گفتمان انتقادی نرمن فرکلاف، غزلیات، رباعیات، عشّاق‌نامه و لمعات عراقی را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین کاویده و در پی آن است که بداند عراقی تحت‌تاثیر کدام گفتمان ها و سویه های قدرت قرار دارد و سهم او در بازتولید یا مبارزه با آن ها چه میزان است. ازاین‌رو در سطح توصیف پس از یافتن سر نخ گفتمان ها، به کمک آن ها به گفتمان کاوی و تاثیر و تاثّر عراقی پرداخته‌ایم. در شعر عراقی، پرکاربرد ترین واژه و مضمون، عشق است. حاکمیت جملات مجهول از بی صدایی عاشق و میدان داری عشق خبر می دهد. پررنگ ترین نمود عشقش، «درد فراق» است. عراقی، تحت حاکمیت ضمیر «تویِ» (معشوقِ) نامعیّن است که «من» او را تابعی از «او» (معشوق) کرده است. در بافت موقعیتی، هجوم مغول و ظهور ابن عربی، علمی و عملی و علنی ترشدنِ گفتمان عراقی را در پی داشت و بستری شد تا بی محابا تر، از عشق به معشوق ازلی، دم زند و جان مایۀ شعر، به ویژه لمعات را بر پایۀ وحدت وجود نهد. در بینامتنی، تحت‌تاثیر گفتمان آیاتی از قرآن، اندیشه های وحدت وجودی ابن عربی و جمال گرایانی چون احمد غزالی است. در قلندرمنشی، با تهوّر بیشتر میراث دار سنایی و عطار است. بنیادی ترین نظرگاه تقابلی عراقی، گفتمان عشق محور در برابر زهدمدار است. همین رَویّه به‌دلیل ماهیت انفعالی زبان و بیانش، در راستای تثبیت ساختار نهاد قدرتِ حاکم عمل کرده است.

critical discourse analysis of fakhreddin iraqi’s works

fakhr al-din iraqi, a mystic poet of the 7th century, composed his poems with the theme of love. this research, using norman fairclough’s critical discourse analysis, analyzed iraqi’s lyrical poems, quatrains, love poems and glosses in three levels, and seeks to show which discourses and levels of power had influenced iraqi, and how he involved in reproducing or resisting against them. therefore, at the level of description, after finding the threads of the discourses, with their help, iraqi’s discourse and its impact and impression are analyzed. the most prelevant word and theme in iraqi’s poetry is love. the dominance of indefinite sentences tells about the silence of the lover and the field of love. the most vivid expression of his love is “pain of separation”. iraqi’s domination by the rule of the indefinite pronoun “thou” (lover) that “i” has made him subordinate to “she” (lover). in the situational context, the invasion of the mongols and the emergence of ibn arabi led to the scientific, practical and public growth of iraqi’s discourse, and encouraged him to speak more fearlessly of the eternal lover and unity of existence in lamaat. in terms of intertextuality, he is influenced by the discourse of verses from the qur’an, the idea of existential unity of ibn arabi and aestheticism of ahmad ghazzali. in qalandari, he is under the influence of the legacy of sana’i and attar. the most basic iraqi confrontational point of view is love-centered discourse against asceticism. due to the passive nature of his language and expression, this orientation has worked to stabilize the structure of the ruling power institution.