بازتاب آیه الست در کتاب فیه‌مافیه با نگاهی به مثنوی ‌معنوی و دیوان شمس

در تاریخ تصوف و عرفان یکی از مهم‌ترین مسائل نظری که تاثیری پایدار و عمیق بر همۀ جریان‌های فکری عرفانی و در پیِ آن، ادبی داشته، مساله‌ میثاق یا عهد الست (سوره‌ اعراف /172) است. این مفهوم در صدر اسلام عمدتاً با واژگان مندرج در آیه و ارائۀ معنای ظاهری آن انعکاس می‌یافت؛ اما با ورود آن به آثار اندیشمندان، سیر معنایی و تطور واژگانی آن نیز تغییر یافت و اغلب با عشق ازلی درآمیخت که در اوج خود در آثار مولوی متجلی شد. مولانا در اشعارش، چه در مثنوی و چه دیوان کبیر با ترکیبات اضافی و وصفی به عهد ازلی با تمام مظاهر و مفاهیم متنوّع آن اشاره می‌کند و در خوشه‌ای معنایی با کلمات جانشین با واژه‌ الست به تفسیر و تاویل آن‌ها می‌پردازد. مولانا در آثار منثور خویش از جمله کتاب فیه‌مافیه نیز به‌گونه‌ای خاص به مفهوم الست پرداخته است. برای دریافت این مفهوم باید از طریق قرینه‌سازی این اصطلاحات با موارد مشترک در مثنوی و دیوان کبیر به تفسیر آن‌ها راه یافت به‌گونه‌ای که این سه کتاب را باید شرح و بسط و تاویل و تفسیر یکدیگر دانست. این مقاله با روش تحلیلی‌‌توصیفی ضمن ارائۀ بازتاب آیۀ الست در کتاب فیه‌مافیه از طریق نشان‌دادن برخی از موضوعات کلیدی هم‌نشین با این موضوع در کتاب یادشده، تفاوت شیوه‌ این اثر با مثنوی معنوی و دیوان شمس را نیز بیان می‌کند.

reflecting the verse of alsat in the book fiehmafieh with a look at masnavi ma’navi and divan shams

in sufism and mysticism history, one of the important theoretical issues that has had a lasting and deep impact on all mystical and literary currents, is the issue of the covenant (surah al-a’raf, 172). at the beginning of islam, this concept was mainly reflected by the words included in the verse and presenting its apparent meaning, but when it entered the works of thinkers, its semantic course and lexical development also changed and was mainly mixed with &eternal love& which reached its peak in the works of molavi. in his poems, both in masnavi and diwan kabir, he refers to the eternal covenant with all its various manifestations and concepts with additional and descriptive compounds, and he interprets them in a semantic cluster with words replaced by the word alsat. rumi in his prose works, including the book fiehmafieh, also dealt with the concept of firstness in a special way, by correlating these terms with the common ones in masnavi and diwan kabir. it is possible to interpret them in such a way that these three books should be explained and in a way known as each other’s expansion and interpretation. this article, by presenting the reflection of the alsat verse in the book fiehmafieh, by showing some of the key topics associated with this one in the mentioned book, explains the difference in the style of this work with the masnavi ma’navi and diwan shams.