بازخوانی مولفه‌های گفتمان مدحی نظامی گنجوی در دیباچۀ اقبال‌نامه، بر بنیاد نظریۀ فرکلاف

اقبال‎نامه آخرین مثنوی نظامی گنجه‎ای است که بخشی از دیباچه‎اش حاوی ستایش ممدوح است. نورمن فرکلاف، زبان‎شناس انگلیسی، از بنیان‎گذاران تحلیل گفتمان انتقادی است. فرکلاف برای تحلیل متون، الگویی سه‎بُعدی پیشنهاد داده است: توصیف، تفسیر و تبیین. هدف نهایی او، روشن‎ساختن ارتباط میان متن، گفتمانی که متن در آن تولید می‎شود و مناسبات قدرت و ایدئولوژی و هژمونی است تا سرانجام مشخص شود که متنْ گفتمان و ایدئولوژی مسلط را بازتولید می‎کند، به چالش می‎کشد، یا تغییر می‎دهد. پرسش این است که نظامی در مدح پادشاه، با گفتمان مسلط چه مواجهه‎ای داشته است؟ دریافتیم که با وجود چندین گفتمان، گفتمان اشعری- صوفیانه، گفتمان اصلی است که اگرچه گاهی به‎چالش کشیده می‎شود، در مجموع نظامی آن را به نفع شاه و در جهت تداوم سلطه‎اش بازتولید می‎کند. شاعر در مشروعیت‎بخشی به ممدوح، به‌خوبی توانسته است از ظرفیت‎های واژگانی و دستور زبانی -گزینش واژگان و تعبیرات خاص، حُسن تعبیر، تقابل معنایی، وجه اخباری افعال، استفهام، جملات معلوم، ضمایر و قیود- و اصول عقاید اشاعره بهره بگیرد.

rereading discourse features of praise in the prologue of nizami’s iqbal-nameh, based on norman fairclough’s theory

iqbal-nameh is the last couplet-poem of nizami ganjavi that part of whose prologue contains the praise of the king. norman fairclough, an english linguist, is one of the founders of critical discourse analysis. fairclough has proposed a three-dimensional model for analyzing texts: description, interpretation, and explanation. his ultimate goal is to clarify the connection between the text, the discourse in which the text is produced, and the connection between power and ideology and hegemony so that it can be determined that the text reproduces, challenges, or changes the dominant discourse and ideology. the question is, what has nizami faced with the dominant discourse in praising the king? we found that despite the existence of several discourses, the ash’ari-sufi discourse is the main discourse, and although it is sometimes challenged, nizami reproduces it in the king’s favor and line with the continuation of his domination. in legitimizing king, the poet has been able to take advantage of the lexical and grammatical capacities - the choice of words and special interpretations, good interpretation, semantic contrast, the informative aspect of verbs, question, known sentences, pronouns, and adverbs- and the principles of ash’ari beliefs.