بررسی شرح‌های بیت «پیر ما گفت» با تاکید بر ابهام، در پرتو تعریف ابن ابی الاصبع و نظریه امپسن

بیت «پیر ما گفت...» از دیرباز محل بحث، شرح و نقد فراوان بوده است. در نگاه کلی سه رویکرد را در شرح‌های این بیت می‎توان بازشناخت: الف) تلاش در معناکردن بیت با مفهوم بی‎خطا‎بودن قلم صنع؛ ب) قائل‎بودن به تشکیک حافظ در بی‎خطا‎بودن صنع؛ ج) تاکید بر ابهام و منطق خاص شعر. در این پژوهش بعد از مرور و دسته‎بندی شرح‌های این بیت، ابهامِ بیت به‌عنوان یکی از عناصر اصلی در رسیدن به منطق هنری در پرتو تعریف ابن‎ابی‎الاصبع و امپسن بررسی شد. در بیت همانند تعریف ابن‎ابی‎الاصبع دو معنای مختلف ‌(متضاد) را می‎شود یافت که به لحاظ وجود قرینه هر دو موقعیت یکسانی دارند و نمی‎شود به قطع یکی را بر دیگری ترجیح داد. همچنین هر هفت موردی که به‎گفتة امپسن سبب ایجاد ابهام در کلام می‎شود، به‌نوعی در این بیت حضور دارند. واژه‌های چندوجهی، تناقض و تنش و تشکیک در بیت ملاحظه می‎شود؛ به صورتی که ادعای پیر مبنی بر بی‎خطا‎بودن قلم صنع همراه می‎شود با عباراتی که تناقض و چالش را سبب می‎شوند و قطعیتی به مخاطب انتقال نمی‎دهند و درنهایت می‎توان ادعا کرد که شاعر هیچ نظر روشن و قاطعی نمی‎دهد و ادامة فرایند معنی‎کردن شعر برعهدة خود مخاطب گذاشته می‎شود؛ بنابراین حافظ طبق نظریاتِ جدید و قدیم در شعر خود به ابهام هنری دست‌یافته و با مهارت تمام، تناقض و تنش را در شعر پرورانده و درنهایت مخاطب را در معنی‎کردن شعر شریک کرده است.

an analysis of explanations of one of hafiz’s couplets: “our preceptor said (pire ma goft) ...”, with emphasis on ambiguity, in the light of the definitions of ibn abi al-asba ’and the ambiguity theory of empson

three main approaches can be recognized between explanations of the couplet “our preceptor said (pire ma goft) ...” a- trying to make sense of the couplet through the concept of the infallibility of the creation b- believing in hafez’s skepticism about infallibility of the creation c- emphasis on the specific ambiguity and artistic logic of poetry. in this study, after reviewing and categorizing the expanations of this couplet, it’s ambiguity as one of the main elements in achieving artistic logic was investigated in the light of the definition of ibn abi al-asba and empson. in the couplet, as in the definition of ibn abi al-asba ’, two different (opposite) meanings can be found, both of which have the same position in terms of symmetrical existence, and it is not possible to prefer one over the other; also, all seven items which cause ambiguity, according to empson, can be seen in this couplet. multifaceted words, contradiction, tension and doubt are evident in the couplet, so that the preceptor’s (pir’s) saying about the infalliblity of the creation is accompanied by expressions which cause tension and doesn’t convey any certainty; therefore, the poet doesn’t give any clear opinion and the continuation of the process is left to the reader; so, hafez has achieved artistic ambiguity in his poetry and has skillfully nurtured contradictions and tensions in his poetry, and finally, he has involved the audience in the meaning of the poem.