مطالعه تطبیقی انتقادی مضامین استدلال‌های کلامی شیخ صدوق، شیخ مفید و خواجه نصیر طوسی (ره) در اثبات وجود خدا

اثبات وجود خدا، بنیادی‌ترین بحث از مباحث کلامی است که متکلمان و فلاسفه از دیرزمان در این راستا از هیچ کوششی دریغ نورزیده و دستاورد دیدگاه‌های خود را در میراث مکتوب درج کرده‌اند. در این میان ازجمله متکلمان متقدم شیعی که در این زمینه اقدام به ارائه نظر کرده‌اند می‌توان به شیخ صدوق، شیخ مفید و خواجه نصیر طوسی (ره) اشاره کرد. این جستار پس از گردآوری دیدگاه‌های سه متکلم شیعی نامبرده، اقدام به طبقه‌بندی و تدوین داده‌ها نموده و سپس به تجزیه‌وتحلیل دیدگاه‌ها و بیان نقاط اشتراک و افتراق آن‌ها پرداخته و در پایان به برخی نکات انتقادی اشاره‌کرده و به این نتیجه اساسی دست‌یافته است که اگرچه هر سه متکلم از استدلال‌های خود به برهان‌های متعدد، مانند: فطرت، دفع عقاب،‌ نظم، حدوث، حرکت، امکان و وجوب، استناد کرده‌اند ولی به ترتیب، سهم خواجه نصیر در این زمینه و نیز قوت استدلال بیشتر از شیخ صدوق و شیخ مفید و بهره شیخ مفید بیشتر از شیخ صدوق است؛ اگرچه بیشتر استدلال‌های آنان توسط متکلمان و فیلسوفان متاخر شیعی،‌ ارتقا یافته است.

a comparative and critical study of the themes of theological arguments of sheikh sadouq, sheikh mufid and khwaja nasir tusi (ra) in proving the existence of god

proof of god’s existence is a core theological question. theologians and philosophers have long strived to answer it, leaving their achievements in written works. this essay examines the proofs offered by shiite theologians shaykh sadouq, shaykh mofid, and khwaja nasir al-tusi (peace be upon them). it employs a library-based data collection method and a descriptive, analytical, and critical approach to analyze these proofs. after collecting their views, the data is classified and compiled. the essay then analyzes the views, explaining their commonalities and differences. finally, it offers critical points and reaches a key conclusion. while all three theologians base their arguments on numerous proofs (fitrà, pay the potential penalty, teleological-arguments, occurrence, motion, possibility and necessity), khwaja nasir’s contribution and the strength of his arguments are considered to be greater than those of shaykh sadouq and shaykh mofid, with shaykh mofid’s contribution surpassing shaykh sadouq’s. however, most of their arguments have been further developed by later shiite theologians and philosophers.