چیستی و مناسبات اراده الهی از نگاه شیخ مفید و معتزله بغداد

یکی از صفاتی که در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام در مورد خداوند متعال به کار رفته، صفت «اراده» می باشد. در مرید بودن خدای متعال بین متکلمان و حکیمان اختلافی نیست؛ اما در تفسیر اراده خدا اختلاف وجود دارد. شیخ مفید در آثار متعدد کلامی خود، اراده الهی را صفتی حقیقی، لنفسه و ذاتی برای خداوند متعال ندانسته، بلکه صفتی مجازی، فعلی و خارج از ذات ارزیابی می‌کند و پرداختن به آن را از باب ورود در لسان شرع می‌داند؛ همانند صفات غضب، رضایت، حب و بغض که عقل اتصاف آنها برای خداوند متعال را نمی‌پذیرد. وی مانند متکلمین معتزلی بغداد هم عصر خود، اراده الهی را عبارت از نفس فعل الهی و مغایر با علم و قدرت می داند. نیز اراده را از همراهی با ذات و در مرتبه ذات بودن عزل می‌کند و همگام با روایات، آن را حادث و غیر ازلی می‌خواند، در حالی که علم و قدرت از صفات حقیقی و ذاتی خداوند نزد وی هستند. بداء در مرحله اراده تکوینی به صورت فعل اول (قبل از بداء) و فعل ثانی (پس از بداء) می باشد که هر دو، نفس فعل و مرحله ای از تکوین می باشد و از بداء در اراده تشریعی (امر به فعل حسن در تشریع) به نسخ تعبیر می شود. قدر و قضاء از نگاه وی بر اراده( نفس فعل) تقدم دارد. شیخ مفید همگام با معتزله بغداد، بخاطر عدم انتساب قبائح به خداوند، منکر شمول اراده تکوینی خداوند در همه امور بودند.

examining javadi amoli’s theological view on al-mizan in the context of verses 30 of baqarah and 32 of anfal

the current research is responsible for evaluating the criticism of allameh javadi in tafsir tasnim on the exegetical opinions of allameh tabatabai in tafsir al-mizan. these two interpretations are at the same level as shiite interpretations. the importance of this article is to show the critical point of view of tasnim’s interpretation of al-mizan, so that after gaining the necessary knowledge in this field, one can answer the doubts of the questionersone of the notable points in tasnim interpretation is the criticism of interpretive views. sometimes tasnim commentators do not hide their free thinking in the field of opinion, even criticizing their teacher’s point of view. the upcoming research has dealt with the most important axis of his criticism about the rule of context in verses 30 of baqarah and 32 of anfal with a critical analytical method. therefore, based on the evaluation of both interpretations, citing the rules and documents of interpretation, it was concluded that in some cases, allameh tabatabai’s point of view and in some other cases, allameh javadi’s point of view is more sophisticated and closer to reality. arrives .