بازنگاهی به تفویض معتزله از منظر متکلمان امامیه و اشاعره

میزان تاثیر و دخالت انسان در افعال صادره از او، یکی از مباحث مهمی است که همواره در طول تاریخ کلام اسلامی مورد توجه اندیشمندان فرقه‌های مختلف کلامی اسلامی قرار گرفته‌است. بر این اساس، نظریه‌های جبر‌گرایی، نظریه‌ کسب، تفویض و امرٌ بین‌الامرین مطرح شده‌است. برخی که از علوم الهی ائمه(ع) برخوردار نبوده‌اند، به سبب دفاع از اختیار و آزادی انسان، به تفویض، به معنای استقلال انسان در افعال خود و عدم تاثیر خداوند در افعال انسان اعتقاد داشته‌اند. متکلمان اشاعره و امامیه، اعتقاد مذکور را به معتزله نسبت می‌دهند. این نوشتار با روش توصیفی‌ تحلیلی پس از تبیین ادعای مذکور، با مراجعه به آثار باقی‌مانده از متکلمان معتزله و سایر متکلمان هم‌عصر ایشان، صحت این نسبت و ادعا را بررسی می‌کند و مشخص می‌نماید که معتزله فقط درصدد نفی جبرگرایی و اثبات مختار بودن انسان بوده، نظری به اثبات تفویض ندارند.

revisiting the assignment of the mu’tazilism from the perspective of imamiyyeh and ash’arism scholars

the extent of human influence and involvement in the actions issued by him is one of the important topics that has always been the focus of the thinkers of different islamic theological sects throughout the history of islamic theology. based on this, the theories of determinism, the theory of gain, assignment and inter-command have been proposed. some who did not have the divine knowledge of the imams (a.s.) believed in delegation, meaning the independence of man in his actions and the absence of god’s influence in man’s actions, due to the defense of human agency and freedom. ash’arism and imami scholars attribute the mentioned belief to mu’tazilism. after explaining the mentioned claim, this article examines the validity of this relation and claim by referring to the remaining works of mu’tazilism theologians and other theologians of his time, and makes it clear that mu’tazilism only tried to negate determinism and prove the free will of man. they have no opinion on the proof of delegation.