بررسی تاریخچه‌ استدلال به آیه‌ ابتلای ابراهیم(ع) در منابع کلامی و امامتی کهن شیعی برای مساله‌ امامت

برای استدلال و اثبات مساله‌ امامت و جانشینی پیامبر(ص)، به دلایل «کلامی، تاریخی و نیز آیات قرآن کریم» استشهاد می‌شود. در این میان، آیه‌ 124 سوره‌ بقره (که در میان شیعیانِ متاخر و معاصر، به آیه‌ ابتلای ابراهیم(ع) یا آیه‌ امامت مشهور است)، یکی از مهم‌ترین آیات پیرامون مساله‌ امامت قلمداد می‌شود. از سوی دیگر، برای پرداختن و نقد و بررسی دلالت آیه‌ ابتلای ابراهیم در مسائل امامت، لازم است پیشاپیش، مسائلی همچون موضعِ منابع کلامی و امامتی کهن شیعی نسبت به این آیه، پژوهش و دانسته گردند. در پژوهش پیش‌ رو، با توجه به این سوالات: «1 در کدام یک از منابع کلامی و امامتی متقدم شیعه، به آیه‌ ابتلای حضرت ابراهیم(ع) پرداخته شده‌است؟ 2 موضعِ این منابع نسبت به آیه‌ ابتلای حضرت ابراهیم(ع) و مساله‌ امامت چیست؟»، به بررسی منابع کهنِ شیعی پرداخته شده‌است. در پژوهش حاضر، حدود بیست‌ونُه اثر کلامی و امامتی از منابع شیعه تا قرن پنجم بررسی شده‌است و در پایان، مشخص شد که حداقل تا اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، در بیشتر این منابع، خبری از استناد و استدلال به آیه‌ ابتلای ابراهیم(ع) برای مساله‌ امامت با تعریف‌های خاص شیعی از آن وجود ندارد و موارد اندکی مرتبط با مساله‌ امامت، آن هم در برخی منابعِ درخور تامل درج شده‌است.

studying the history of argumentation on the verse ofthe temptation of abraham (pbuh) in ancient shiatheological and imamate sources for the issue ofimamate

in order to argue and prove the issue of imamate and the succession of the prophet (pbuh), &theological, historical and also the verses of the holy quran& are referred to. in the meantime, verse 124 of surah al-baqarah (which is known among late and contemporary shias as the verse of the suffering of ibrahim (as) or the verse of imamate) is considered one of the most important verses regarding the issue of imamate. on the other hand, in order to address and criticize the implications of the verse of abraham’s suffering in matters of imamate, it is necessary to research and know issues such as the position of ancient shia theological and imamate sources in relation to this verse. in the upcoming research, according to these questions: &1- in which of the advanced theological and imam sources of shia, the verse about the suffering of prophet ibrahim (pbuh) has been discussed? 2- what is the position of these sources in relation to the verse of prophet abraham’s affliction and the issue of imamate? in the current research, about twenty-nine theological and imam works from shiite sources up to the fifth century have been examined and in the end, it was found that at least until the end of the third century and the beginning of the fourth century, in most of these sources, there is no mention of citing and arguing the verse of the affliction of abraham. a) for the issue of imamate, there is no specific shia definition of it, and few cases related to the issue of imamate have been included in some sources worthy of consideration.