تحلیل هنجاری - ساختاری حق تظلم و دادخواهی در نظم حقوقی ایران

حقوق شکلی به‌ عنوان ضامن و پشتیبان حقوق ماهوی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به‌گونه‌ای‌‌که امروزه، حق تظلم و دادخواهی به‌عنوان جزئی از حقوق و آزادی‌های اساسی فردی و ابزاری اساسی جهت حمایت از حق حیات، مورد توجه نظم حقوقی داخلی و بین‌المللی قرار گرفته و اسناد معتبر بین‌المللی ازجمله اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و همچنین، قوانین اساسی کشورها، درصدد تحقق آن هستند. بدین ترتیب، قانون‌گذار جمهوری اسلامی ایران نیز اگرچه در قانون اساسی از حق بر دادخواهی غافل نمانده است لیکن مکانیسم‌های لازم برای تحقق کامل این حق بنیادین را گاهاً در نظر نداشته و جهت تحقق حق تظلم و دادخواهی با موانع و محدودیت‌های هنجاری و ساختاری روبه‌‌رو است. پژوهش پیش رو قصد دارد تا با بررسی نظم حقوقی ایران و تدقیق در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در زمینه حق بر دادخواهی، ضمن بررسی این حق، مبانی عدم تکمیل این حق در حقوق موضوعه ایران را به روش توصیفی-تحلیلی و با ابزارهای کتابخانه‌ای بررسی نماید. نتایج، بیانگر این است که اگرچه‌ قانون‌ اساسی‌ با توجه‌ به‌ امور حقوق‌ بشری، حق‌ بر دادخواهی‌ را مورد تصریح‌ و تاکید قرار داده‌ لیکن‌ قوانین‌ موضوعه‌، بدون‌ توجه‌ به‌ قانون‌ اساسی‌، ممکن است دربردارنده موانعی جهت تحقق‌ کامل‌ این‌ حقوق‌ باشند.

normative-structural analysis of the right to petition and legalrecourse in iran's legal system

procedural rights are of particular importance as guarantors and supporters of substantive rights. today, the right to petition and legal recourse is recognized as part of individual fundamentalrights and freedoms, and as a vital tool for the protection of the right to life. this right has garneredattention in both domestic and international legal systems, with international legal instrumentssuch as the universal declaration of human rights, the international covenant on civil andpolitical rights, and national constitutions striving to realize it. in this context, although theconstitution of the islamic republic of iran does not overlook the right to legal recourse, thenecessary mechanisms for the full realization of this fundamental right are sometimes lacking, andthere are normative and structural barriers to its realization. this study aims to examine the iranianlegal system and analyze the constitution of the islamic republic of iran concerning the right topetition and legal recourse. using a descriptive-analytical method and library-based tools, thisresearch explores the reasons behind the incomplete realization of this right in iranian positivelaw. the results indicate that although the constitution explicitly affirms the right to legal recoursein light of human rights principles, positive laws may pose barriers to the full realization of this right, disregarding the constitution.