تکاپوی ناکام برای توجیه اسلام غیرسیاسی

مشروطه‌‌خواهان مطلق، اندیشمندانی هستند که از یک سو با تکیه بر اهمیت پایبندی به دموکراسی، حقوق بشر و حکومت قانون در حکمرانی خوب، خواهان تشکیل حکومتی مبتنی بر این شاخصه‌ها هستند و از سوی دیگر، ضمن رد حکومت مشروعه (حکومت دینی)، چنین حکومتی را در ناسازگاری جدی با این شاخصه‌ها می‌دانند. مشروطه‌‌خواهان مطلق غیرمتدین، از اساس، دین و حکومت دینی را باور ندارند. مشروطه‌‌خواهان مطلق متدین، کار ویژه دین را تربیت انسان متعالی و بیدار کردن فطرت عقلانی او می‌دانند و نه رهنمود دادن برای تشکیل نظام اجتماعی-سیاسی ویژه‌ای متمایز از آنچه عقل انسان‌های متعارف هر عصر درمی‌یابد. در این پژوهش کوشیده‌ایم آرای برخی از مشروطه‌‌خواهان مطلق مسلمان را درباره رابطه حکومت مشروطه و شریعت، بررسی نموده و به اجمال، قوت استدلال‌های آنان و سازگاری مدعیاتشان را ارزیابی کنیم. مهندس مهدی بازرگان، استاد یوسفی اشکوری، آیت‌الله دکتر مهدی حائری یزدی، استاد محمد مجتهد شبستری، دکتر حسین بشیریه، استاد محمد عابدالجابری، استاد علی عبدالرازق و استاد محمد سعید عشماوی، اندیشمندانی هستند که در این پژوهش به آرای آنان پرداخته شده است. بررسی آرای این متفکران نشان می‌دهد که جریان روشنفکری دینی برای اثبات متقن و قابل‌قبول صحت تفسیر غیرسیاسی از اسلام، همچنان راه درازی در پیش دارد. به نظر می‌رسد اگر تفسیر غیرسیاسی از اسلام، اساساً امکان‌پذیر باشد، صرفاً با دلایلی از سنخ آنچه این اندیشمندان ارائه کرده‌اند، به نحو موجه امکان‌پذیر نیست.