یادگیری و آموزش ساخت سببی زبان فارسی بر اساس نظریۀ پردازش‌پذیری

دستور زبان و نگرش پژوهشگران نسبت به آن مبنای تحولات صورت‌گرفته در حوزۀ آموزش زبان دوم بوده ‌است. برهمین‌اساس، سیر تکوین آموزش زبان دوم به سه دورۀ مختلف تقسیم می‌شود. دورۀ نخست دوره‌ای است که آموزش زبان معادل آموزش دستور زبان بود؛ دورۀ دوم دوره‌ای است که دستور از آموزش زبان حذف شد و سوم دوره‌ای است که آموزش دستور جایگاهی منطقی یافت و در کنار آموزش ارتباطی قرار گرفت. بنابراین، می‌توان گفت یکی از چالش‌های حوزۀ آموزش زبان دوم دستور زبان است و آموزش دستور زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان نیز از این قاعده مستثنی نیست. همچنین، یکی دیگر از مسائل مهم در حوزۀ یادگیری و آموزش زبان دوم مسئلۀ تکوین زبان دوم است؛ یعنی زبان‌دوم‌آموزان در طول یادگیری زبان دوم از چه مراحلی عبور می‌کنند و چرا؟ پژوهشگران بسیاری به بررسی این مسئله پرداخته‌اند که یکی از آنها «مانفرد پینمان» است که در سال 1998 نظریه‌ای را تحت عنوان «نظریۀ پردازش‌پذیری» معرفی نمود. این نظریه سیر فراگیری دستور زبان دوم توسط زبان‌دوم‌آموزان را مورد بررسی قرار می‌دهد و مبنای آن این است که فراگیری زبان دوم از یک سلسله‌مراتب تکوینی به‌نام «سلسله‌مراتب پردازش‌پذیری» تبعیت می‌کند. براساس نظریۀ پردازش‌پذیری زبان‌دوم‌آموزان به‌ترتیب واژه‌های محتوایی؛ واژه‌های نقشی؛ گروه‌ها؛ جمله‌ها و بندهای پیرو را فرا می‌گیرند. با توجه به آنچه گفته شد و با توجه به جایگاه دستور و چالش‌برانگیزبودن یادگیری و آموزش برخی از ساخت‌های دستوری زبان فارسی، نگارندگان بر آن شدند تا ابتدا براساس نظریۀ پردازش‌پذیری فراگیری ساخت سببی زبان فارسی توسط غیرفارسی‌زبانان را بررسی کرده و سپس، باتوجه‌به نتایج به‌دست‌آمده الگویی برای آموزش این ساخت به فارسی‌آموزان غیرایرانی ارائه دهند. برای انجام این کار باید مشخص می‌شد هر یک از ساخت‌های سببی زبان فارسی مربوط به کدام مرحله از سلسله‌مراتب پردازش‌پذیری هستند. پس از بررسی‌ها مشخص شد که ساخت‌های سببی ساده در مرحلۀ پردازش جمله و ساخت‌های سببی مرکب در مرحلۀ پردازش بندهای پیرو فرا گرفته می‌شوند. برهمین‌اساس، با استفاده از یکی از تکنیک‌های معرفی‌شده توسط نظریۀ مذکور یعنی تکنیک مصاحبه به گردآوری داده‌ها پرداخته می شود. شرکت‌کنندگان این پژوهش 120 فارسی‌آموز غیرایرانی در 5 سطح مقدماتی؛ پیش‌میانی؛ میانی؛ فوق‌میانی و پیشرفته بودند. داده‌ها براساس آنچه نظریۀ پردازش‌پذیری برای تجزیه‌و‎تحلیل داده‌ها پیشنهاد می‌کند، بررسی می گردد. پس از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها دریافتیم همانطور که نظریۀ پردازش‌پذیری پیش‌بینی کرده‌است، فارسی‌آموزان ابتدا سببی‌های ساده و بعد، سببی‌های مرکب را فرا می‌گیرند. همچنین، مشخص شد که فارسی‌آموزان در فراگیری سببی‌های ساده به‌ترتیب، سببی‌های کمکی؛ ریشه‌ای نابرابر؛ ریشه‌ای برابر؛ نابرابر مرکب و تکواژی و در فراگیری سببی‌های مرکب به‌ترتیب، سببی‌های فاعلی- التزامی غیرمقید؛ فاقد معنای ضمنی؛ دارای معنای ضمنی منفی؛ فاعلی- التزامی اجازه‌ای و مفعولی- التزامی اجباری را فرا می‌گیرند. درنهایت، براساس یافته‌ها الگویی برای آموزش ساخت سببی زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان ارائه شد.

the acquisition and instruction of causative structures in persian through the lens of processability theory [in persian]

the structure of language and researchers' perspectives on it have underpinned the evolution of second language pedagogy. consequently, the progression of second language education can be categorized into three distinct stages. initially, language education was synonymous with grammar instruction; subsequently, grammar was excluded from the curriculum; and finally, grammar instruction was reintegrated and complemented with communicative approaches. thus, it is evident that grammar poses a significant challenge in second language education, a challenge that extends to teaching persian grammar to non-native speakers. moreover, a critical aspect of second language learning and instruction is the acquisition process—specifically, the stages second language learners navigate and the reasons behind them. numerous scholars have explored this topic, including manfred pienemann, who in 1998 proposed the “processability theory.” this theory delves into the intricate process of second language grammar acquisition, positing that learners advance through a structured sequence known as the “processability hierarchy.” processability theory posits that second language learners sequentially master content words, function words, phrases, sentences, and subordinate clauses. considering the discourse on the significance of grammar and the difficulties in learning and teaching specific grammatical structures in persian, the researchers sought to explore the acquisition of causative constructions by non-native persian speakers, employing processability theory. they then intended to develop a teaching model for these constructions, tailored for non-iranian persian learners, using the research outcomes. to accomplish this, they needed to ascertain the processability hierarchy stage at which each persian causative construction is acquired. following their investigations, they discovered that simple causative constructions are learned during the sentence processing stage, whereas complex causatives are mastered at the subordinate clause processing stage. building on this, data was gathered using an interview technique, as recommended by the theory. the study involved 120 non-iranian persian learners across five proficiency levels: beginner, pre-intermediate, intermediate, upper-intermediate, and advanced. the data were scrutinized using analytical methods consistent with processability theory. the analysis confirmed the theory's prediction that persian learners initially grasp simple causatives before moving on to complex ones. moreover, it was established that learners progress through the periphrastic, unequal root, equal root, compound unequal, and mono-lexical causatives in sequence when learning simple causatives. for complex causatives, the order of acquisition was found to be agentive-obligative unrestricted, without implicit meaning, with negative implicit meaning, agentive-obligative permissive, and patientive-obligative compulsive. ultimately, the research findings informed the creation of a model for teaching causative constructions in persian to non-native speakers.