کاربرد شاعرانه‌سازها و اصطلاحات کشاورزی، دامداری و طیور آذری در منظومه حیدربابای شهریار؛ با تاکید بر زبان آذری

شعر شهریار متاثر از طبیعت زیبای آذربایجان است. با توجه به اینکه منطقه آذربایجان از دیرباز به علت خاک حاصلخیز، مستعد کشاورزی و سرسبزی حاصل از آن، موجب رونق دامداری بوده و از ارکان رونق اقتصادی منطقه محسوب می شده است ، لذا منظومه حیدربابا، مشتمل بر اصطلاحات و لغات فراوان آذری مختص کشاورزی، دامداری و طیور است. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و ادبیات شفاهی مردم تدوین شده، اصطلاحات کشاورزی و دام و طیور موجود در منظومه حیدربابا بررسی گردیده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که طبیعت گرایی و انس با طبیعت باعث شده که شهریار از واژه های مربوط به این حرفه ها با بسامد بالایی بهره بگیرد، نکته دیگر اینکه، که به دلیل موقعیت جغرافیایی منطقه آذربایجان، پیشه کشاورزی و دامداری و زیر شاخه‌‌های آن، پرورش طیور و ماکیان، حائز اهمیت بوده و حتی نام رودها، کوه‌ها و . . . نیز برگرفته از طبیعت بوده و حتی ابزار بازی های کودکان نیز برگرفته از کشاورزی، دامداری و طیور است؛ از جمله، الک دولک، قاب بازی و تخم مرغ بازی. همچنین بررسی واژگانی این منظومه نشان از آن است که بخشی از این واژه ها امروزه از بستر ادبیات ما خارج شده‌اند و بخشی از آن‌ها که از دیرباز در بین مردم آذربایجان رد و بدل می شود، ریشۀ فارسی داشته و از لغات فارسیِ تحریف شده اند از جمله: باخچا، یونجا، زمی، گول، دسته گول، آلچا، آرموت، تخم، طوله، قاز، قیرقی، بیلدیرچین، دورنا و اوردک. برخی دیگر نیز مانند مویز، باغ، گردکان و گلبسر فارسی و حتی بدون تحریف به کار می رود. در این پژوهش بخشی از لغات وجود دارد که در معنی مجازی به کار رفته اند و حامل بار معنایی دیگری بودند که در برگیرنده تشبیه، مجاز یا کنایه می شدند؛ از جمله گلبسر. مطلب دیگر اینکه برخی از اسامی اماکن و حتی سبزیجات نیز برگرفته از طبیعت است؛ نظیر قره کول، قره چمن، داشلی بولاخ و بولاغ اوتی.

the utilization of agricultural, animal husbandry, and avian terminology and expressions in shahriar's heydar baba collection with a focus on azeri language [in persian]

shahriar's poetic work is inspired by the picturesque landscapes of azerbaijan. given azerbaijan's historical reputation for its fertile soil conducive to agriculture and lush scenery, which have fostered a flourishing livestock industry and regional economy, the heydar baba collection showcases a variety of azerbaijani terms and expressions specific to agriculture, animal husbandry, and avian life. this descriptive-analytical study, grounded in library research and oral literature, delves into the agricultural, animal husbandry, and avian vocabulary found in the heydar baba collection. the findings illustrate shahriar's deep connection with nature, reflected in his extensive use of terminology related to these fields. additionally, the geographic location of azerbaijan has made agricultural and animal husbandry practices, including poultry farming and bird breeding, significant aspects of the region, with even the natural landscape influencing the nomenclature of rivers and mountains, as well as children's toys inspired by agriculture and animal husbandries, such as alak-dulak, qab-bazi, and tokhm-morgh bazi. moreover, a lexical analysis reveals that some words have transcended literary boundaries, with certain terms long circulated among azerbaijani speakers, having persian origins and being distorted persian terms like baqcha, yunja, zemi, gul, dasteh gool, alcha, armut, tokhm, tuleh, ghaz, qirqi, bildirchin, durna, and urdak. others, such as meviz, bagh, gardekan, and gulbesar, retain their persian form. this study also highlights the metaphorical use of certain words, adding layers of meaning through similes, metaphors, or allusions, exemplified by gulbesar. lastly, the influence of nature is evident in the derivation of place names and even vegetables, like qarah kul, qara cheman, dashli bulakh, and bulagh uti.