تجلّی طنز تلخ و اجتماعی در کاربست صنعت بلاغی آیرونی در نهج البلاغه

سخنان امام علی(ع) در نهج البلاغه به خاطر دو مشخصه اساسی همواره از دیگر متون متمایز شده است؛ یکی فصاحت و بلاغت، و دیگری چندبُعدی بودن آن، بدین معنا که کلام آن حضرت در میدان‌های مختلف و احیاناً متضاد معنایی جلوه گر شده و در عین حال فصاحت و بلاغت خود را حفظ نموده است. نمونه تلاقی این دو مشخصه را می توان در کاربست صنعت بلاغی آیرونی مشاهده نمود که برخی آن را معادل طنز تلخ و اجتماعی دانسته‌اند. آنچه در این آرایه بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، قرار گرفتن دو عنصر متضاد معنایی لفظی در کنار همدیگر برای غافلگیر کردن مخاطب و در عین حال القاء پیامی تلخ با ادبیاتی طنزگونه می باشد. در این مقاله تلاش شده با شناسایی نمونه هایی از تجلّی صنعت بلاغی آیرونی در خطبه‌های نهج البلاغه و تحلیل مفهومی آنها، جلوه دیگری از اعجاز لفظی و معنایی کلام امام علی(ع) به عنوان امیر سخن مورد توجه قرار گرفته و یکی دیگر از صنایع ادبی به کار رفته در نهج البلاغه مورد بازخوانی واقع شود. یافته های تحقیق نشان می دهد آیرونی در کلام امام علی(ع) بیشتر به صورت پوشیده سخن گفتن، ترکیب موضوعات متناقض و خلاف انتظار، اغراق در ترجیح دادن به موضوعات بی‌ارزش و برعکس آن، به کار رفته و با جملات کوبنده و غیب گویی های متعدد همراه شده است تا از این طریق، بسیاری از مفاهیم مهم با ادبیاتی طنزگونه به مخاطبان منتقل گردد.

manifestation of dark and social humor in the use of the irony rhetorical industry in nahj al-balagha

the words of imam ali (as) in nahj al-balagha have always been distinguished from other texts due to two basic characteristics; one is eloquence and rhetoric, and the other is its multidimensionality in the sense that the words have appeared in different and possibly contradictory semantic fields, and at the same time, eloquence and rhetoric have been maintained. an example of the intersection of these two characteristics can be seen in the application of irony. what is most noticeable in this system is the juxtaposition of two contrasting semantic-verbal elements to surprise the audience and at the same time convey a bitter message with humorous literature. in this article, by identifying examples of the manifestation of the iranian rhetorical industry in the sermons of nahj al-balagha and their conceptual analysis, another manifestation of the verbal and semantic miracles of imam ali (as) speech is considered and another literary industry used in nahj al-balagha is re-read. findings showed that in the words of imam ali (as), irony is used covertly, by combining contradictory and unexpected topics and exaggeration in preferring worthless topics and vice versa, and is used with striking sentences and divination so as to convey many important concepts to the audience through humorous literature.