تحلیل فعل مرکب در زبان فارسی براساس پیکره آن

بررسی و پژوهش دربارۀ هریک از مقوله ‏های دستوری به شکل جدا و تخصصی، کار دستور زبان را در توصیف، تحلیل و آموزش زبان علمی‏تر و آسان‏تر می‏ کند. در زبان فارسی، فعل از نظر ساختار به پنج نوع، تقسیم می‌شود. فعل مرکب، علاوه بر نقش نحوی در جمله،  یکی از مقولات صرفی است که با ویژگی‏های خود و تشخیص مصداق‌هایش محل اختلاف دستورنویسان بوده و هست. این پژوهش براساس تحقیقی چندساله و تشکیل پیکره‏ای مفصل از افعال مرکب (5500 فعل)، به توصیف ویژگی‌ها، انواع و تنوع کاربرد آن در زبان فارسی، می پردازد. ملاک انتخاب، استفاده و رواج این فعلها بوده نه فعلهایی که می‏ توان‏ ساخت. البته تعداد فعلهای مرکب طبعاً بیش از این تعداد است؛ و به اقتضای مطلب و پیام، فعلهای مرکب جدید می‏سازد. آمار این پیکره را می‏ توان بیش از نود درصد افعال مرکب موجود در زبان فارسی امروز دانست. برخی از این فعلها را می‏توان در موقعیتهای گوناگون به دو یا چند صورت به‏ کاربرد که صورت دیگر در فهرست نیامده است. در این کار با نظر به آراء دستور نویسان و زبان‌شناسانی که آثارشان بیشتر مورد توجه بوده، ویژگی‌ها و شرایط تشخیص و کاربرد فعل مرکب را به دست داده است. نتیجۀ این پژوهش نشان می‏ دهد که فعل مرکب پرکاربردترین نوع در میان افعال با فهرستی بسیار متنوع است. زیرا بسیاری از نامها و صفتها با یک فعل ترکیب می‏ شود و از آن فعل مرکب ساخته می شود. و این نوع با حالت زایندگی خود، ترکیبی بودن زبان فارسی را بیشتر نشان می ‏دهد. بهترین ملاک برای شناخت این فعل، بررسی آن در هر جمله به شکل جداگانه است. خصوصاً بسیاری از مفاهیم جدید و واژه ‏های دخیل در زبان با یک فعل فارسی به ترکیب تبدیل می‏ شود. فعل مرکب فقط از دو کلمه ساخته نمی‏ شود بلکه بیشتر از دو کلمه نیز هست. این فعل از نظر ساختار و  نشانه‏ های ظاهری با ترکیب اسم/ صفت + فعل و از نظر معنایی با معنای یکپارچۀ ترکیب می‏ شود. در ساخت فعل مرکب انواع فعلهای ساده، پیشوندی و مرکب و مجموعاً 84 فعل، به کار می‌رود؛ اما فعلهای «کردن» و «شدن» بیشترین کاربرد را دارند. همچنین بسیاری از افعال مرکب با «شدن» مجهول می‌شوند. اجزای فعل مرکب از نظر کنار هم قرارگرفتن سه وضعیت دارند: گروهی هیچگاه از هم جدا نمی‌شوند؛ در گروهی از آنها بین دو جزء فاصله می‌افتد اما از ترکیب خارج نمی‌شوند. اجزای تعداد فراوانی از افعال مرکب از هم جدا می‌شوند و فعل را از ترکیب خارج می‌سازند که زبان محاورۀ امروز در جداشدن این اجزا بسیار تاثیرگذار است.

examination of compound verbs in the persian language through corpus analysis [in persian]

the systematic investigation and study of individual grammatical issues facilitate a more scientific and comprehensible approach to describing, analyzing, and instructing language. in persian, verbs are categorized into five structural types. compound verbs, aside from their syntactic function in a sentence, have long been a topic of contention among linguists due to their unique characteristics and distinguishing features. this extensive research, conducted over several years and based on a comprehensive corpus of 5500 compound verbs, delineates their attributes, classifications, and varied usage within the persian language. the emphasis lies on the selection, application, and prevalence of these verbs, rather than on their potential constructions. naturally, the actual number of compound verbs surpasses this figure, with novel compound verbs being coined depending on the context and communication needs. the data from this corpus is representative of over ninety percent of the compound verbs in contemporary persian. some of these verbs exhibit versatility, being adaptable to different contexts in diverse forms not exhaustively listed. by synthesizing the insights of prominent grammarians and linguists, this study elucidates the characteristics, circumstances, and applications of compound verbs. the findings underscore that compound verbs, owing to their amalgamative nature, are the most prevalent verb type, showcasing a wide array of combinations where numerous nouns and adjectives are fused with verbs. this type, characterized by its dynamic quality, underscores the integrative essence of the persian language. a key method for identifying these verbs is through independent analysis of each sentence, particularly as many new concepts and foreign terms are integrated into persian through verb combinations. compound verbs can consist of more than two words and structurally resemble a blend of noun/adjective + verb, conveying a unified meaning. the formation of compound verbs involves a mix of simple, prefix, and compound verbs, totaling 84 verbs, with kardan and shodan being the most frequently used. furthermore, many compound verbs transition into passive voice with shodan. the components of compound verbs exhibit three distinct placement conditions: in some instances, they are inseparable; in others, there exists a space between components without separation; and in many cases, the components are detached from each other, excluding the verb from the combination, thus significantly impacting contemporary spoken language through this segregation of elements