تحلیل جامعه شناختی داستان فولکلوریک شیخ صنعان از منظر مردم شناسی فرهنگی؛ مقایسه دو روایت کُردی و فارسی

مردم شناسی فرهنگی رویکردی است که در کنار سایر شیوه ها، برای بررسی تغییرات اجتماعی و فرهنگی بکار گرفته می شود و واژگان عناصری هستند که بار ایدئولوژیک یک متن و گفتار را بر دوش دارند و آن را دارای معنا می کنند. انتخاب، کاربرد لغات و واژگان خاص در ضرب المثلها، بازتاب دیدگاه و نگرش مردم نسبت به اتفاقات، پدیده ها، اوضاع، مسائل اجتماعی و افکار آنان است. در داستانهایی که از گذشتگان توسط راویان نقل می شود هم از موضع جغرافیایی و فرهنگ زیست محیطی راوی و هم فرهنگ گوینده ی اصلی داستان چه مجهول و چه معلوم در شکل گیری و ساختار داستان نقش اساسی و مهمی ایفا می شود. مقاله حاضر با هدف مقایسه دو روایت از شیخ صنعان (روایت کُردی، به روایت مام احمدلطفی مهابادی و روایت فارسی، به روایت عطار) پرداخته، و برای تبیین اشتراکات و افتراقات فرهنگی، دو اثر را از منظر مردم شناسی فرهنگی مقایسه می کند. برخی از نتایج حاکی از آن است: در هر دو منظومه، شخصیّت های شیخ صنعان و دختر به عنوان شخصیّت اصلی، و مریدان و مرید خاص در نقش فرعی وجود دارند. در هر دو اثر از آداب و رسوم صحبت به میان آمده است. تفاوتی که در مورد شخصیت های داستان شیخ صنعان به روایت عطار و روایت مام احمد لطفی وجود دارد، حضور شخصیّتی به نام حضرت غوث است. حضور حضرت غوث ریشه در اعتقادات عرفانی و عقاید مردم منطقه به مشایخ دارد. از دیگر شخصیّت ها، شخصیت پدر است. تاثیر پدر بر نهاد خانواده و پدرسالاری در داستان شیخ صنعان به روایت کُردی، کاملاً آشکار است. زیرا دختر ترسا موضوع خودش و شیخ را اولین بار برای پدرش تعریف می کند. برخی از آداب و رسوم ها که مربوط به دین مسیحیت است در هر دو اثر وجود دارد و شیخ صنعان برای گرویدن به دین ترسایی باید انجام دهد. امّا تفاوت هایی از آداب و رسوم در شیخ صنعان به روایت کُردی وجود دارند از جمله آن می توان به مراسم خانقاهی و مراسم ازدواج اشاره کرد. از دیگرمولّفه های فرهنگی هر دو اثر البسه و پوشاک است. با این تفاوت که در داستان به روایت عطار به دلیل نوع ادبی بودن آن، اشاره به لباس صوفیان دارد ولی در داستان به روایت کُردی، بیت بیژ در توصیف دختر از نوع پوشش لباس کردی بهره برده است.

a comparative sociocultural analysis of the folkloric tale of sheikh san'aan in kurdish and persian narratives from a cultural anthropological perspective [in persian]

in conjunction with other research methods, cultural anthropology is employed to investigate social and cultural transformations. it involves examining the ideological aspects of texts and speeches and the vocabulary and elements that imbue them with meaning. the selection and usage of specific words and phrases in proverbs reflect people’s perspectives, attitudes, and thoughts toward various events, phenomena, situations, and social issues. in orally transmitted stories, the geographical and environmental culture of the narrator and the primary storyteller, whether known or anonymous, play a pivotal role in shaping the narrative’s structure. this article compares two versions of the sheikh san’aan story (the kurdish narrative by mam ahmad lotfi mahabadi and the persian narrative by attar) from a cultural anthropological standpoint to explore the cultural similarities and differences between the two works. the analysis reveals that both narratives feature sheikh san’aan and his daughter as the main characters, with disciples playing subordinate roles. customs and traditions are mentioned in both works; however, a distinction lies in the presence of a character named hazrat ghaws, rooted in mystical and regional beliefs concerning spiritual leaders. the role of the father figure is also significant, reflecting the influence of fathers on the institution of the family and patriarchy, particularly evident in the kurdish narrative where the christian daughter introduces herself and sheikh to her father. both narratives contain customs related to christianity, which sheikh san’aan must adhere to for conversion. nevertheless, there are variations in customs and traditions between the kurdish and persian narratives, such as the khanqah ceremony and wedding rituals. clothing is another cultural element featured in both works, described as kurdish attire in the kurdish narrative and sufi clothing in the persian narrative due to its literary nature.