بررسی واژه‌های اشتقاقی و ترکیبی ساخته‌شده از چهار عنصر دستوری «-چی»، «-کار»، «-فروش» و «-گر» در چارچوب نظریه صرف ساختی

در زبان فارسی امکانات گوناگون اشتقاقی و ترکیبی برای بیان مفهوم شغل و حرفه وجود دارد که در ترکیب با اسم و صفت اسم های مرکب و اشتقاقی تولید می کنند که دارای معنای عاملیت و فاعلی هستند. هدف از این پژوهش، بررسی چهار عنصر دستوری -چی، -کار، -فروش و -گر بر اساس دیدگاه نظریه صرف ساختی و ارائه تبیینی ساخت بنیاد از چگونگی شکل گیری واژه های ساخته شده با این پسوندها و تکواژهای آزاد است. نظریه صرف ساختی با رویکرد واژه بنیاد از جدیدترین نظریه های حوزه ی صرف به شمار می رود. این نظریه برای توصیف و بررسی رابطه ای نظام مند میان صورت و معنا در واژه سازی از مفهوم ساخت بهره می گیرد. در صرف ساختی، واژه های غیربسیط به عنوان ساخت در نظر گرفته می شوند و هر واژه یک نشانه ی زبانی و حاصل جفت شدگی صورت و معنا به شمار می رود. هر واژه، صورتی غیربسیط و حاوی سه نوع اطلاعات است که در رویکرد واژه بنیاد با سه علامت phon که بیانگر بعد واجی، syn که بیانگر بُعد واژ- نحوی و sem که بیانگر بُعد معناییِ واژه است، نشان داده می شوند. پژوهش حاضر از جنبه تجربی پیکره بنیاد و از جنبه نظری مبتنی بر رویکرد شناختی است. داده های این پژوهش دربرگیرنده 212 واژه اشتقاقی و ترکیبی ساخته شده از پسوندهای چی و گر و تکواژهای آزاد فروش و کاراست که از پیکره فارسی بیجن خان، واژه نامه معین و واژه نامه دهخدا استخراج شده اند. واژه های ساخته شده از هریک از عناصر مذکور به ترتیب دارای 4، 3، 4 و 3 زیرطرحواره است که جملگی دارای معنای عاملیت و فاعلی هستند اما از حیث شیوه دلالت به مفهوم شغل و یا از جنبه مقوله دستوری پایه ای که هر یک از این 4 سازه به آن متصل می شود با یکدیگر تفاوت دارند. از دیگر نتایج این پژوهش می توان به اثبات وجود رابطه دوسویه میان ساخت و معنا اشاره کرد به این ترتیب که ساخت تعیین کننده معنا و مفهومی است که از کلیت یک واژه به دست می آید.

examination of derivative and compound words generated from four syntactic elements -chi, -kar, -forush, and -gar within the context of morphological construction theory [in persian]

within the persian language, various resources exist for deriving and compounding words to express occupations and professions. these resources generate compound and derivative nouns that convey agentivity and agency when combined with nouns and adjectives. this study aims to investigate the syntactic elements "-chi," "-kar," "-forush," and "-gar" within the framework of morphological construction theory. the research provides a foundational analysis of how words formed with these suffixes and free morphemes are constructed. morphological construction theory is a recent morphological approach that employs "construction" to describe the systematic relationship between form and meaning in word formation. according to this theory, non-simple words are considered constructions, and each word functions as a linguistic sign, representing the pairing of form and meaning. each word encompasses three types of information, which are represented by three signs in the lexical approach: phon (representing the phoneme dimension), syn (representing the morpheme-syntax dimension), and sem (representing the semantic dimension of the word). this research takes an empirical corpus-based approach and is theoretically grounded in a cognitive framework. the study data consist of 212 derivative and compound words formed using the suffixes "chi" and "gar" and the free morphemes "forush" and "kar," extracted from persian corpora such as bijankhan, moin encyclopedic dictionary and dehkhoda dictionary. the words derived from these elements exhibit 4, 3, 4, and 3 schemas, conveying agentivity and agency in their overall meaning. however, they differ in terms of their reference to the concept of occupation or their basic syntactic role to which each of these four elements is attached. another significant finding of this research is establishing a bidirectional relationship between construction and meaning, whereby the construction of a word determines the meaning and conceptualization derived from the word as a whole.