تبلور نمادهای تجسمی دینی در نقوش سقف نگاره‌های عامیانه مازندران؛ با تکیه بر رنگ و نور

مازندران از خاستگاه‌های شیعیان علوی و نیز دربردارنده بناهای ارزشمند ایرانی اسلامی است. سقف نگاره‌ها، گونه ای از معماری بومی و مذهبی منطقه ی شمالی مازندران می باشند که بیشتر آن، در دوره قاجار تصویرگری شده اند. نقش‌هایی که از تخیل هنرمند برخاسته، اقتباسی از کتب دینی و قرآن، زندگی اجتماعی و فرهنگ زمان خود هنرمند می باشد و به عبارتی مضامینی همچون نقوش گیاهی، حماسی و اساطیری، نقوش هندسی و نقوش مذهبی دیده می شود. رنگ به وسیله‌ی دریافت نور، توسط چشم به وجود می‌آید و در اثر تابش و انعکاس نور در مقابل چشمِ بیننده، نمایان می‌شود. همچنین، رنگ یک عنصر تجسمی است که به‌عنوان یک عنصر و یا یک نماد استعاری در هنر استفاده می‌شود. بسیاری از هنرمندان به فراخور محتوای هنرِ خود، از رنگ‌هایی متناسب با مفهومی که قرار است به وسیله‌ی اثر هنری‌شان به مخاطب انتقال دهند، استفاده می‌کنند. استفاده از رنگ دراین سقف نگاره‌ها محدود است و بسیاری از سقف نگاره‌ها به مرور زمان، کیفیت رنگ و طرح خود را از دست داده و بعضی از سقف نگاره‌ها از جمله فولاد کلا در شهرستان بابلسر و آهنگر کلا در قایمشهر رنگ‌های آنها بازسازی شده است. مقاله حاضر به چگونگی تبلور نمادهای تجسمی دینی در تکوین سقف نگاره‌های عامیانه مازندران می پردازد و هدف آن دستیابی به مضامین پیدا و پنهان این نمادها درنگاره‌ها و بررسی میزان گرایش مردم مازندران به آنها در این عصر می باشد. گمان می رود که این دو هنر با توجه به ریشه‌های محتوایی مشترک از عناصر بیانی مشترک نیز بهره ببرند. این هنرها هم سو و متاثر از یکدیگر، جلوه‌گاه مناسبی برای به تصویر کشیدن ایمان و باورهای اعتقادی و مذهبی مردم توسط هنرمندانی،اغلب مکتب ندیده و برخاسته از اجتماع هستند. در قرآن و نهج‌البلاغه رنگ‌ها، به‌صورت واژه خودرنگ و بیان مفهومی آن، بیشتر رنگ زرد، سفید، سیاه، سبز، قرمز و آبی هست وگاهی ترکیب‌بندی دورنگ، در کنار هم دیده می‌شود. از گذر نور به تاریکی و از عبور رنگ سبز به زرد، جابجایی مفهوم و تغییر در روحیات و اعمال انسان به ذهن متبادر می شود.

the realization of the visual religious symbols in the vernacular ceiling paintings motifs of mazandaran [in persian]

mazandaran is the origin of alevi shiite and contains islamic valuable buildings. the paintings of the ceilings are a kind of indigenous and religious architecture of the north mazandaran, most of which are illustrated in the qajar period. drawings that originated from the artist’s imagination, adapted from religious books and quran, are the cultural and social life of the artist at his time. in other words, the themes such as plant, epic and mythological motifs, and geometrical and religious motifs are seen. the color is generated by the means of taking the light by the eye and it has emerged through the radiation and reflection of the light against the eye of the spectator. meanwhile, color is a visual element that is used as an element or a metaphorical symbol in art. many artists are using colors fit with the concept, which is due to transferring through their artistic work to the audiences.  application of the color at the ceiling paintings is restricted and many ceiling paintings missed their color quality and drawing during the time. the colors are reconstructed in some of them including fulad kola at babolsar and ahangar kola at ghaemshahr. we studied how the religious visual signs are realized in the development of mazandaran’s vernacular ceiling paintings. this study aims to access the hidden and visible themes of these symbols and the paintings and study how much the people of mazandaran tend to them in this era. it seems that these two arts, given their common content roots, benefit from common verbal elements too. these arts, aligned and influenced by each other, are an appropriate manifestation to draw the faith and religious beliefs of the people by the artists who are not generally trained and originated from society. the colors in the quran and nahj al balagheh are in the form of the color name itself and their conceptual expression is mostly in yellow, white, black, green, red, and blue colors. sometimes, the combination of two colors is seen. of passing the light to darkness and passing the green to yellow color, the concept’s replacement and change in the human spirits and actions, come to mind