کاربست ساختارهای استعاری مفهوم «عشق» در نهج‌البلاغه بر مبنای نظریۀ لیکاف و جانسون

از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی، استعاره نه یک فرایند زبانی صرف، بلکه با اندیشه و تفکر انسان در پیوند است و از رهگذر آن می‌توان با شیوۀ اندیشۀ صاحب سخن آشنا شد. مهمترین کارکرد شناختی استعاره، فراهم ساختن درک یک مفهوم انتزاعی از طریق مفهومی ملموس‌تر است؛ از این رو در تبیین مفاهیم عرفانی نقش بسزایی دارد. یکی از موضوعات مهم و اساسی در متون دینی مفهوم «عشق» است که به دلیل انتزاعی بودن در بیشتر مواقع در چارچوب استعاره‌های مفهومی بیان شده است. حضرت علی (ع) نیز در نهج‌البلاغه از این هنرسازه به عنوان ابزاری برای درک مفاهیم انتزاعی استفاده کرده‌اند؛ به همین دلیل پژوهش حاضر با اتخاذ رویکرد کیفی و روش توصیفی- تحلیلی آن دسته از عبارات استعاری را که دربردارندۀ مفهوم «عشق» هستند از خطبه‌های نهج‌البلاغه استخراج و بر اساس نظریۀ استعارۀ شناختی مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. استعارۀ مفهومی از جهات گوناگون دسته‌بندی شده‌اند که در دستۀ اول، استعاره‌ها از نظر نقش، به ساختاری، هستی‌شناختی و جهتی و در دستۀ دوم، از نظر ماهیت به استعاره‌های گزاره‌ای، تصویری – طرح‌واره‌ای و تصویری مورد بررسی قرار می گیرد. بنابر این بررسی، نتایج تحقیق حاکی از آن است که امام علی(ع) مفهوم انتزاعی «عشق» را در قالب استعاره‌های شناختی، طرح‌واره‌ها و حوزه‌های مقصد عینی و ملموس برای مخاطب قابل درک ساخته است. در استعاره‌های ساختاری با استفاده از حوزه‌های مبدا «حجاب»، «بیماری»، «کالا» و «شیء» مفهوم عشق را برای مخاطب ترسیم کرده است. استعاره‌های هستی‌شناختی در تبیین مفهوم «عشق» و جملات دال بر آن تاثیر بسزایی دارد؛ ایشان با شئ‌انگاری مفاهیم انتزاعی، سعی در تثبیت معنای آن در ذهن مخاطب دارد، گاه از  توصیف بهره می گیرد و گاه به جان پنداری روی می آورد. وی در مفهوم‌سازی «عشق» از طرح‌وارۀ حجمی استفاده نموده و محبت الهی نهادینه شده در وجود فرشتگان را به عنوان مظروف جام عشق معرفی کرده و در جایی دیگر مفهوم «هدایت» را همانند مکانی تصور نموده که دروازه‌های آن برای ورود عاشقان باز است و افراد باید از این فرصت استفاده کنند و قبل از بسته شدن درگاه، وارد فضای رحمت الهی شوند و در مسیر هدایت قرار گیرند. امام (ع) در طرح‌وارۀ‌ حرکتی، با استفاده از حرکت که از رفتارهای عینی و اجتناب‌ناپذیر هر شخص برای انجام امور روزانه است، به تبیین مفهوم «عشق» می‌پردازد؛ بدین ترتیب که با تصویرسازی «خداوند» در قالب مکان، عاشقان وصال حق را از طریق جهاد و مبارزه که وسیله‌ای برای رسیدن به معبود واقعی است، تشویق به گام برداشتن و حرکت در مسیر رستگاری می‌کند.

the application of metaphorical structures of “love” concept in the nahj al-balagheh based on likaff and johnson’s theory [in persian]

from a cognitive linguistics viewpoint, metaphor not only is a linguistic process but also is connected with human thought and we can be aware of the speaker’s method of thought with it. the main cognitive application of metaphor is to provide an understanding of an abstract concept through a more tangible concept. then it plays a significant role in the determination of mystical concepts. one of the main and fundamental issues in religious literature is the concept of love due to its abstractness, it is expressed generally at the framework of conceptual metaphor.  imam ali has used this art structure in nahj al-balagheh as a tool to understand abstract concepts. therefore, in the current study, those metaphorical statements containing the concept of love are extracted from nahj al-balagheh’s speeches adapting a quality approach and analytical-descriptive method and they were analyzed and studied based on cognitive metaphorical theory. the conceptual metaphor has been categorized from different aspects. metaphors in the first category are studied from the role viewpoint (structural, ontological, and orientational), and in the second category from the nature viewpoint (propositional, pictorial-schematic, and pictorial). according to the results of this study, imam ali made the abstract concept of love understandable for the audiences at the cognitive metaphorical framework, schema, and tangible and objective areas of destination. in structural metaphors, he depicted the concept of love using hijab, disease, commodity, and object’ as the areas of origin for the audiences. the ontological metaphors play an important role in the description of the love concept and the sentences implied it. he tried to stabilize its meaning in the mind of the audience by objectification to abstract concepts, sometimes using description and animatism. he used the volumetric schema for conceptualization of the love and introduced the love of god internalized in the angels’ beings as the cup of love. on the other place imagined the concept of guidance as a place where its doors are open for the entrance of lovers and the people should use this opportunity, to enter the atmosphere of divine mercy, and be on the way of guidance before the door is closed. imam ali at a motion schema used the motion that is an inevitable and objective behavior of every person to do daily affairs to describe the concept of love. in such a way, using god visualization at a place framework, encouraged the god lovers to step and move toward the path of salvation through jihad and fighting which is a means to reach the true god.