ارزیابی توانمندی ژئوتوریستی ژئوسایت‌های شهرستان هشتجین با استفاده از مدل‌ دینامیکی

زمینه و هدف: گردشگری، به‌ویژه ژئوتوریسم، به‌عنوان شاخه‌ای نوین با تمرکز بر پدیده‌های زمین‌شناسی و ژئومورفولوژیکی، نقش مهمی در توسعه پایدار، حفاظت محیطی و ارتقای اقتصادی مناطق ایفا می‌کند. ایران با تنوع بالای منابع طبیعی، ظرفیت بالایی در این زمینه دارد. شهرستان هشتجین در جنوب اردبیل با ویژگی‌های شاخص طبیعی، یکی از مناطق مستعد ژئوتوریسم است که تاکنون به‌طور جامع ارزیابی نشده است. این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت‌بندی ژئوسایت‌های منطقه و تحلیل شاخص‌های ارزیابی ژئوتوریسم در چارچوب مدل دینامیکی انجام گرفته است.روش شناسی: در این پژوهش، ابتدا پنج ژئوسایت منتخب در شهرستان هشتجین جهت تحلیل و ارزیابی انتخاب شدند. جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان حوزه جغرافیای طبیعی و گردشگران بازدیدکننده از منطقه است که با استفاده از روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند، 15 کارشناس و 30 گردشگر (در مجموع 45 نفر) برای پاسخ‌گویی به پرسشنامه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها شامل پرسشنامه محقق‌ساخته، نقشه‌های زمین‌شناسی و توپوگرافی، و نرم‌افزار arcgis  بود. تحلیل داده‌ها بر اساس مدل دینامیکی هادزیک و از طریق محاسبه سه شاخص اصلی شامل ارزش علمی، ارزش‌های مازاد و میزان آسیب‌پذیری ژئوسایت‌ها انجام گرفت.نتایج و یافته ها: نتایج نشان داد که توان ژئوتوریستی کوه آق داغ و رودخانه قزل‌اوزن به ترتیب با امتیاز 73.0076 و 64.303 توانمندی ژئوتوریستی بالایی نسبت به سایر ژئوسایت ها در این شهرستان دارند. هم چنین آبشار دیز با امتیاز 38.9839  ، آبگرم زاویه جعفرآباد 38.1518 و آبشار نوده با امتیاز 33.014 به ترتیب در رده‌های سوم تا پنجم قرار گرفته اند. کوه آق داغ از نظر ارزیابی کیفی در دسته خیلی خوب و رودخانه قزل‌اوزن در دسته خوب و سه ژئوسایت دیگر در دسته متوسط قرار گرفته اند. هم چنین بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، مشخص شد که میزان آسیب‌پذیری رودخانه قزل‌اوزن با امتیاز 5.5 بیشتر از سایر ژئوسایت‌ها است، درحالی‌که کوه آق داغ با امتیاز 10 کمترین آسیب‌پذیری را نسبت به سایر ژئوسایت‌ها دارد. نتایج پژوهش نشان داد که ژئوسایت‌های هشتجین، به‌ویژه کوه آق‌داغ و رودخانه قزل‌اوزن، از پتانسیل بالایی برای توسعه ژئوتوریسم برخوردارند. با وجود مزایای ارزیابی به روش مدل دینامیکی، چالش‌هایی مانند ضعف زیرساخت‌ها و آسیب‌پذیری بالا در برخی مناطق نیازمند مدیریت هدفمند است. در همین راستا، راهکارهایی نظیر معرفی رسمی منطقه به عنوان یک ژئوسایت، مستندسازی دقیق، و طراحی مدل‌های بومی‌سازی‌شده پیشنهاد می‌شود.

assessment of geotourism potential of geosites in hashtjin township using the dynamic model

background and objective: tourism—particularly geotourism, as an emerging branch focused on geological and geomorphological phenomena—plays a significant role in sustainable development, environmental conservation, and regional economic improvement. with its vast natural diversity, iran possesses great potential in this field. the city of hashjin, located in southern ardabil province, with its distinctive natural features, is one of the promising areas for geotourism development that has not yet been comprehensively evaluated. this study aims to identify and prioritize the region’s geosites and to analyze geotourism assessment indicators within the framework of the dynamic model.methodology: in this study, five selected geosites in hashtjin township were initially identified for analysis and evaluation. the statistical population consisted of experts in physical geography and tourists visiting the region. using a non random purposive sampling method, 15 experts and 30 tourists (a total of 45 participants) were selected to complete the questionnaire. data collection tools included a researcher designed questionnaire, geological and topographic maps, and arcgis software. data analysis was conducted based on hadžić’s dynamic model by calculating three main indices: scientific value, additional values, and geosite vulnerability.results and findings: the results revealed that agh dagh mountain and qezel ozan river, with scores of 73.0076 and 64.303, respectively, exhibit the highest geotourism potential among the studied geosites. diz waterfall (38.9839), jafarabad zaviyeh hot spring (38.1518), and nodeh waterfall (33.014) ranked third to fifth. qualitatively, agh dagh mountain was classified as very good, qezel ozan river as good, and the remaining three geosites as moderate. additionally, the findings indicated that qezel ozan river, with a vulnerability score of 5.5, is the most vulnerable geosite, while agh dagh mountain, with a score of 10, has the lowest vulnerability. conclusion: the findings of the study indicated that the geosites of hashtjin, particularly mount agh dagh and the qezel ozan river, possess high potential for geotourism development. despite the advantages of using the dynamic model for evaluation, challenges such as weak infrastructure and high vulnerability in certain areas necessitate targeted management. accordingly, strategies such as officially designating the region as a geosite, conducting comprehensive documentation, and developing localized evaluation models are recommended.