پژوهشی پیرامون منشا صوری نقوش سفالینه‌های زمینه نخودی نیشابور سده سه و چهار هجری

سفال‌های زمینه‌نخودی نیشابور به‌دلیل نقوش منحصربه‌فردشان، بسیار مورد توجه هستند. این سفالینه‌ها، نه در ادوار قبل از سده‌ سه هجری شناخته ‌شده بودند و نه بعد از قرن چهار هجری استمرار تولید داشتند. در هیچ‌کدام از نظریاتی‌ که در مورد این سفالینه‌ها مطرح شده است، به ذکر مدارک و دلایل معتبر و کافی نپرداخته‌اند. در این پژوهش، تلاش می‎شود ضمن مطالعه در باب منشا صوری نقوش سفالینه‌ها و در بر داشتن تعداد مناسبی از آثار به ذکر دلایل مستدل مبنی‌بر منبع الهام نقوش و شباهت‌های صوری آنها پرداخته شود. در واقع سوال پژوهش این است که منشا صوری این نقوش چیست؟ فرم لباس، کفش، پارچه‌های به‌کاررفته، شیوه‌ ترکیب‌بندی تصویر، عناصر گیاهی پراکنده در زمینه و در دست پیکره‌ها، لکه‌های دایره‌شکل سفید روی موها، شیوه‌ تزئین اسب‌ها و... از چه متاثر هستند و چه ریشه‌ای دارند؟ این پژوهش مسائل مربوط به محتوای نقوش را بررسی نمی‌کند و تمرکز آن صرفاً منشا نقوش به لحاظ فرمی است.در این دوره، شاهد ‌تاثیرپذیری فرمی نگاره‌ها از سوی منطقه‌ سغد و آسیای‌میانه و هنر دوران ساسانی هستیم. به‌نظر می‌رسد وجود امنیت و آسایش در زمان حکمرانی امپراطوران سامانی و جاده‌ ابریشم که از چین تا سواحل مدیترانه امتداد داشت و به رونق بازرگانی می‌افزود، سبب شد منطقه‌ سغد ‌تاثیرگذاری بسیاری را بر شیوه‌ تصویرپردازی نقوش سفالینه‌های مذبور داشته باشد.‌این پژوهش، دارای نظامی کیفی و راهبردی و براساس هدف‌ خود، از نوع پژوهش‌های بنیادی و از نظر روش پژوهش، از نوع پژوهش‌‌های تاریخی است. این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی، به بحث‌وتحلیل پرداخته است.

a study on the apparent origins of the designs on nishapur’s buffware pottery from the 9th and 10th centuries ad

nishapur’s buffware potteries are the center of attention for their unique designs. these potteries were neither known before the 9th century ad nor did their production continue after the 10th century ad. none of the theories proposed about this pottery mentioned any sufficient and credible evidence. apart from exploring the apparent origins of the pottery designs and examining a proper number of artifacts, this study attempts to provide reasoned evidence regarding the sources of inspiration and the visual similarities of these designs. in fact, the research questions are: what is the apparent origin of these designs? what are the roots of the form of the clothes, shoes, fabrics used, composition methods, scattered plant elements in the background and figures’ hands, white circular spots on the hair, and the decoration of horses, and what are they influenced by? this investigation does not address the content-related issues of the designs but focuses solely on their formal origins.this period witnessed the formal influence of the sogdia region, central asia, and the art of the sassanid era. it seems that the peace and security during the reign of the samanid emperors, the existence of the silk road extending from china to the mediterranean shores that caused trading to thrive, led to the significant contribution of the sogdia region on influencing the drawing style on these pottery designs.this study used a qualitative and strategic goal-oriented structure and it is of the fundamental research type. regarding the research methodology, this research is of a historical kind. the data were analyzed and discussed with a descriptive-analytical approach.