سرستون‌های چوبی در معماری ایران: نگاهی جامع به سرستون‌های چوبی مساجد تاریخی آذربایجان شرقی

سرستون‌های چوبی در مساجد چوبی، از عناصر مهم این گونه معماری و نمایانگر ذوق هنری و فرهنگی هنرمند یا معمار سازنده است. نمونه‌های قابل توجهی از این نوع آثار در شمال‌غرب ایران وجود دارد که تا به امروز مطالعات محدودی روی آن‌ها انجام شده و گویای ضرورت بررسی جامع در راستای معرفی است. هدف این پژوهشِ کاربردی بررسی سرستون ستاوندهای چوبی آذربایجان شرقی با تمرکز بر بررسی و تحلیل نمونه‌های مطالعاتی از منظر هنری و فنی است یعنی با تجزیه‌وتحلیل اجزای تشکیل‌دهندۀ سرستون‌های مطالعه‌شده، اجزای کامل، اشکال، ترکیب‌بندی و اتصالات و تکنیک ساخت این سرستون‌ها ارائه خواهند شد. روش پژوهش این مقاله توصیفی-تحلیلی است که به تفکیک فرم‌، ویژگی‌های هندسی، فرایند ساخت و اجزای متشکلۀ سرستون‌ها می‌پردازد و با مقایسۀ تطبیقی نمونه اجزای سرستون‌ در مساجد تاریخی و چوبی منتخب مورد تحلیل و تطبیق قرار می گیرد. به‌سبب سازگاری و ماندگاری چوب در شرایط اقلیمی استان آذربایجان شرقی، استفاده از آن به‌عنوان یکی از عناصر شاخص معماری مورد استقبال بخشی از هنرمندان و معماران آذربایجان، به‌ویژه مناطق بناب، عجب‌شیر و مراغه بوده است. ظرافت و ابزارپذیری چوب منجر به خلق سرستون‌های فاخر با هندسه‌های بعضاً متفاوتی شده است. اگرچه در نگاه اول این سرستون‌ها مشابه یکدیگر به نظر می‌رسند، اما این بررسی نشان داد که به‌لحاظ هندسه، جزییات فرمی و همچنین آلات تشکیل‌دهندۀ سرستون‌ها، تفاوت‌هایی در بین آن‌ها وجود دارد و شایان ذکر است که این تفاوت‌ها، در تکنیک ساخت نمونه‌های مورد بررسی مشهود نبوده و از این‌رو فرایند ساخت در این موارد یکسان بوده است که می‌تواند ناشی از تاثیرپذیری هنرمندان از یکدیگر در خلق این آثار باشد.

wooden capitals in iranian architecture: a comprehensive study of the wooden capitals of historical mosques in east azerbaijan

wooden capitals in wooden mosques are important elements of this type of architecture and are indicative of the artistic taste and cultural heritage of the artist or architect who created them. there are notable examples of such works in northwest iran, on which limited studies have been conducted to date, indicating the necessity for comprehensive research to their introduction. the aim of this research is to conduct an applied study and investigate the vertical wooden capitals of east azerbaijan, focusing on the examination and analysis of selected samples from an artistic and technical perspective. this involves the dissection and analysis of the components that make up the studied capitals, including complete elements, shapes, compositions, connections, and construction techniques. the research method used is descriptive-analytical, which delves into the form, geometric characteristics, construction process, and constituent elements of the capitals and compares and contrasts the components of capitals in historical and wooden mosques selected for analysis. due to the compatibility and durability of wood in the climatic conditions of east azerbaijan province, its use as a prominent element in architecture has been welcomed by a segment of artists and architects in azerbaijan, especially in regions such as bonab, ajabshir, and maragheh. the delicacy and workability of wood have led to the creation of exquisite capitals with sometimes differing geometries, and while these capitals may appear similar at first glance, the analysis shows that there are differences in terms of geometry, formal details, and constituent elements among them. it is worth noting that these differences do not seem to be visible in the construction technique of the analyzed samples, suggesting that the construction process in these cases has been similar, possibly influenced by artists inspiring each other in creating these works.