بررسی ویژگی‌های دفاعی قلعۀ فلک‌الافلاک از منظر اصول معمارانۀ پدافند غیرعامل

قلعۀ فلک‌الافلاک از برجسته‌ترین آثار تاریخی به‌جامانده از دوران ساسانیان به‌عنوان دژ نظامی یا پناهگاهی امن استفاده می‌شده اما مطالعۀ پیش‌رو با مطالعۀ ساختار معماری خاص و دیوارهای بلند آن به‌دنبال این پرسش است که مولفه‌های پدافند غیرعامل در این قلعه کدامند و چگونه در سازمان فضایی قلعه نمود یافته‌اند و هدف آن معرفی مولفه‌ها و ویژگی‌های پدافند غیرعامل در قلعۀ فلک‌الافلاک و بررسی چگونگی کاربرد این مولفه‌ها در طراحی سازمان فضایی و عناصر معماری آن است. داده‌های مرتبط با اصول و مبانی پدافند غیرعامل به شیوۀ اسنادی گردآوری و ویژگی‌های معماری قلعه به شیوۀ میدانی ثبت و مستندنگاری شده است. نتایج نشان می‌‌دهد سازمان فضایی قلعه از عواملی مانند سهولت تامین نیازهای حیاتی در هنگام مخاطرات، طراحی غیرمتمرکز بافت مسکونی، محصور، تدافعی و فشرده و ایجاد راه‌های گریز تاثیر پذیرفته است. همچنین گذرها و معابر پیچ‌درپیچ از جمله مصادیق اصل فریب در سازمان فضایی آن است. از نظر ویژگی‌های عناصر معماری نیز تدابیری مانند دسترسی زاویه‌دار به درون فضاها و اتاقی در بالا برای کنترل رفت‌وآمد، پایین‌بودن سطح حیاط نسبت به معابر و مقاوم‌سازی بناها از طریق اتصال و همجواری سازه‌ها به‌منظور کاهش آسیب‌پذیری و حفظ ایمنی ساکنان در قلعۀ فلک‌الافلاک اندیشیده شده است. درون‌گرایی در معماری واحدهای قلعۀ فلک‌الافلاک در راستای اصل فریب در عناصر معماری قلعه دیده می‌شود.

an analysis of the defensive features of the falak-ol-aflak castle from the perspective of passive architectur defense principles

falak-ol-aflak castle is one of the most prominent historical remains from the sassanian era. it was used as a military fortress or a secure sanctuary. however, this study aims to examine the specific architectural structure and tall walls of the castle and seeks to answer the question of which passive defense components exist in this castle and how they are manifested in its spatial organization. the objective is to introduce the components and features of passive defense in falak-ol-aflak castle and explore how these components are applied in its spatial design and architectural elements. relevant data regarding the principles and foundations of passive defense were collected through documentary methods, while the architectural features of the castle were documented and recorded through fieldwork. the results indicate that the spatial organization of the castle has incorporated factors such as facilitating the provision of vital needs during emergencies, decentralized design of residential areas, enclosed and defensive fabric, compactness, and the creation of escape routes. additionally, the winding passages and labyrinthine paths are examples of the principle of deception in their spatial organization. in terms of architectural elements, measures such as angled access to interior spaces, elevated control rooms for monitoring movement, lowered courtyard levels compared to the streets, and structural reinforcement through connection and adjacency of buildings have been considered to reduce vulnerability and ensure the safety of residents in falak-ol-aflak castle. the inward focus in the architecture of the castle units aligns with the principle of deception in the castle’s architectural elements.