گاه‌شناسی نسبی و کارکرد سنگ‌نگاره‌های بخش هوراند شرقی قراداغ، شمال غربی فلات ایران

در ادامه‌ بررسی‌های پروژه‌ باستان‌شناختی قراداغ که از سال 1387 آغاز شده است، هیئت نویسندگان در سال 1392 موفق به شناسایی، گزارش و مستندسازی سه محوطه‌ باستانی دارای 1571 سنگ‌نگاره‌ مسبک انسانی و جانوری از سه روستای «گوتانلو»، «لقلان» و «نوقادا» واقع در شرق شهرستان «هوراند» استان آذربایجان شرقی شد. افزون‌بر انسان‌هایی برهنه، چند سگ و شتر و شماری از نقش‌های شبه‌هندسی، اکثر نقوش جانوران این مجموعه، بزسانان و آهوسانان است که با مجموعه‌های «گمی‌قایا»ی نخجوان، «گغام- جنگیرداغ» و «قوبوستان» قفقازیه‌ جنوبی قابل قیاس‌اند و حتی نمونه‌های مشابهی در مجموعه‌ هنر صخره‎ای «والکامونیکا»ی ایتالیا دارند. روش‌شناسی این پژوهش بر شناسایی، بررسی میدانی، مستندنگاری این سنگ‌نگاره‌ها و تفسیر مردم‌شناختی آن‌ها استوار است. مجموعه‌ داده‌های این پژوهش می‌تواند در سه گروه «گوتانلو» با 700 نقش، «زردره‌سی» با 171 نقش و نوقادا در دو ناحیه‌ «داشلی‌سرا»ی نوقادا با 300 نقش و «قشلاق‌دره‌سی» نوقادا با 400 نقش دسته‌بندی و بررسی شود. گاه‌شناسی نسبی و کارکرد سنگ‌نگاره‌های هوراند شرقی، موضوع و مسئله‌ این پژوهش است که برمبنای آن، فرضیه‌ نخست، گاه‌شناسی نسبی این سنگ‌نگاره‌ها را مربوط ‌به دوران پیشاتاریخ و نوسنگی پایانی هزاره‌های ششم و پنجم پیش از میلاد پیشنهاد می‌کند. اما فرضیه‌ دوم برای تبیین کارکرد این سنگ‌نگاره‌ها، مبتنی‌بر آیین یا سنت جادوی شکار است که گزارش‌های مردم‌نگاری، رواج آن میان اجتماعات یا گروه‌های بدوی «شکارچی- خوراک‌جو» همانند «آبوریژین»های استرالیایی و «بوشمنان» آفریقایی (قوم سان) را تایید کرده‌اند. همچنین، نشانه‌های مناسک شامانی که پیش‌تر براساس نمونه‌ بررسی‌های1381-1376 پیشنهاد شده بود، در سنگ‌نگاره‌های هوراند شرقی قراداغ دوباره رویت و تایید می‌شود.

the relative chronology and the function of rock arts in the eastern hurānd of karadagh, northwest of the iranian plateau

along with the archaeological survey program of karadagh, which started in 2008, the expedition team of authors succeeded in recognizing, reporting, and documenting three archaeological sites including 1571 human and animal abstract petroglyphs from the three villages of “gutānlu”, “lighlān”, and “noghādā” in the east of “hurānd” county, east azerbaijan province. in addition to naked humans, some dogs and camels, and a number of quasi-geometric motifs were identified. it should be noted that most of their animal motifs are similar to the genus of capra and gazella. they are comparable to the nakhichevan, “gegham-jingirdagh”, and “gobustan” collections of rock art in “south caucasia” and they even have similar examples in the italian rock art collection of “valcamonica”. this research is based on field surveys, documentation, and the ethnological interpretation of these petroglyphs. the data were categorized into three groups: “gutānlu”, 700 motifs, “zardarasi”, 171 motifs, “dāshlisārāy” of “noghādā”, 300 motifs, and “qishlāghdarasi” of “noghādā”, 400 motifs. the authors attempted to examine relative chronology and the function of the eastern “hurānd” petroglyphs based on two hypotheses: a) the relative dating of this rock art is late prehistory, circa 6th-5th millennium bce; and b) the function of them should be interpreted based on the theory of hunting magic associated with forager bands. ethnographically, the belief in hunting magic is recorded from forager people of australian “aborigines” and african “bushmen” (sans). additionally, the evidence of shamanic rites, which have been recorded/hypothesized during the 1997-2002 surveys, are re-recorded from the rock art in eastern “hurānd” of karadagh.