مقدمه‏ ای بر فرضیۀ سُقایۀ ربع‏ رشیدی

در گمانه‏زنی‏های باستان‏شناختی سال 1386 جنوب‏شرقی ربع‏رشیدی فضاهایی کشف شده است که هرچند آن‌ها را بازمانده‌ یک گرمابه‌ ایلخانی توصیف و معرفی کرده‏اند، اما کاربری گرمابه هنوز تایید نشده است؛ بنابراین درباره‌ ساختار کشف‏شده در گوشه‌ جنوب‏شرقی کاوش‌گاه ربع‏رشیدی این سوالات و فرضیات مطرح است که کارکرد این ساختار چه بوده است؟ و گاه‌شناسی نسبی آن به کدام سده‌ تاریخی بازمی‏گردد؟ در تحلیل و تفسیر پژوهش حاضر، دو فرضیه‌ گازرگاه (رختشوی‌خانه) و سُقایه، مقابله و سپس براساس فرضیه‌ سُقایه، قدمت سده‌ هشتم هجری برای این ساختار پیشنهاد شده است.شالوده‌ روش‏شناختی این پژوهش بر تاریخ، یعنی بررسی متن الوقفیّه‌ الرشیدیّه و دیگر منابع اولیه‌ دوره‌ ایلخانی، و هم‌چنین بررسی تطبیقی ساختار رایج گرمابه‏های سده‏های اسلامی، سُقایه و گازرگاه استوار است؛ بنابراین پس از تحلیل ویژگی‏های فنی، فیزیکی و معماری و فضاسازی‏ اثر موضوع مطالعه، در گام دوم، ضمن استخراج اطلاعات مرتبط با بناهای ربع‏رشیدی و بالاخص بناهای مرتبط با دو فرضیه‌ گازرگاه و سُقایه از منابع تاریخی ایلخانی و بالاخص وقف‏نامه‌ ربع‏رشیدی، این اطلاعات با اطلاعات حاصل از مرحله‌ معماری تطبیق داده می‏شود. در گام سوم نیز اطلاعات مستخرج از دو مرحله‌ پیشین، تاریخ و معماری، با اطلاعات باستان‏شناختی تطبیق داده می‏شود تا نتیجه‌ نهایی حاصل شود. ابتنای شواهد تاریخی و معماری بر منطق قیاس محتمل، فرضیه‌ سُقایه‌ رشیدیه را بیش‌تر قریب به صدق می‌داند؛ آن‌گاه، با توجه به متن الوقفیّه‌ الرشیدیّه، گاه‏شناسی نسبی این ساختار به دوره‌ ایلخانی و نیمه‌ اول سده‌ هشتم هجری قمری می‏رسد.

an introduction to the hypothesis of soqāya of rabʿ- e rashidi

in the archaeological test soundings of 2007, spaces have been discovered in the southeast of rab’-e rashidi, which, although they have been described and introduced as the remnants of an ilkhanid bath, but the use of that has not been confirmed yet. therefore, these questions and hypotheses are raised about the structure discovered in the southeast corner of the rab’-e rashidi, what was the function of this structure? and its relative chronology goes back to which century? in the analysis and interpretation of the present research, two hypotheses of gazargah (laundry) and soqaya, confrontation, and then based on the hypothesis of soqaye, the date of the 14th century is proposed for this structure.methodology: the methodological foundation of this research is based on history, i.e. the study of the al-waqfiyya al-rashidiyya and other early sources of the ilkhanid period, as well as the comparative study of the common structure of bathes in the islamic centuries, soqaya and gazargah; therefore, after analyzing the technical, physical and architectural characteristics and space-making of the subject of the study, in the second step, while extracting information related to rab’-e rashidi buildings and especially the buildings related to the two hypotheses of gazargah and soqaya from the historical sources of ilkhanids and especially the al-waqfiyya al-rashidiyya. this information is matched with the information obtained from the architectural stage. in the third step, the information extracted from the previous two stages, history and architecture, is matched with archaeological information to obtain the final result. conclusion: the historical and architectural evidence based on the logic of abduction, considers the hypothesis of soqaya of rashidiyya more close to the realty; then, according to the al-waqfiyya al-rashidiyya, the relative chronology of this structure reaches the ilkhanid period and the first half of the 14th century ah.