پژوهشی در سیر تحول تاریخی بقعۀ الراشد بالله در اصفهان

تحول و دگردیسی اماکن و بناهای آیینی در دین جدید و تداوم باورهای گذشته در قالب‌های نو، امری مرسوم و متداول در جهان است. در ایران نیز بسیاری از بناهای دورة اسلامی مانند مساجد و امامزادگان ریشه در پیش از اسلام دارند. یکی از ابنیة تاریخی مهم و مهجور اصفهان، بقعة تاریخی الراشد بالله یا امامزاده شاهزاده حسین (ع) متعلق به قرن ششم هجری و مقارن سلطنت سلجوقیان است. این بنا در محلة شهرستان (جی)، از قدیمی‌ترین محلات اصفهان با سابقة پیش از اسلام، قرار دارد. در خصوص تاریخچه و هویت افراد مدفون در این بنا، تناقضات و ابهامات زیادی وجود دارد. این پژوهش با معرفی و یافتن روند رویکرد تاریخی  بنا بر مبنای اسناد و شواهد تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی در پی پاسخ به این پرسش است که آیا این بنا ریشه‌ای در دوران پیش از اسلام دارد و همچنین با استناد به دلایل و اسناد معتبر برای شناسایی هویت افراد مدفون تلاش می‌‌کند. در این پژوهش بنیادین و کاربردی، روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و تاریخی است و اطلاعات گردآوری‌شده به شیوة‌ کتابخانه‌ای و میدانی با روش استقرایی تحلیل می‌شود. بر مبنای نتایج پژوهش، در مکان بنای فعلی، ابتدا معبد مهر و آناهیتا و سپس بنای آیینی زرتشتی وجود داشته که با خراب‌شدن آن در زمان حملة اعراب به ایران، در قرن دوم و سوم هجری مسجدی مستحکم به‌جای آن ساخته می‌شود. در قرن ششم خلیفه الراشد بالله در اصفهان کشته و در قسمت شمالی مسجد مدفون می‌شود. در همین قرن مسجد، مناره و گنبدی برای مقبره خلیفه ساخته می‌شود که مسجد و مناره در قرن‌های بعدی تخریب شده و تنها بنای مقبره بر جای مانده است. هویت فرد مدفون در بنا نیز به نظر می‌رسد مربوط به خلیفه الراشد بالله و یکی از نوادگان امام حسن (ع) به نام شاهزاده حسین باشد.

an investigation of the historical evolution of al-rashid bi’llah mausoleum in isfahan

it is commonplace for new religions to transform a place of worship while maintaining traditional beliefs in revised forms. many structures from the islamic era, such as mosques and imamzadehs, were built in iran, however many of them had pre-islamic origins. the historical mausoleum of al-rashid bi’llah or imamzadeh prince hossein, which dates to the sixth century ah and coincided with the seljuk period, is among the significant, historical, and archaic structures of isfahan. this building is situated in the jey neighborhood, one of isfahan’s oldest neighborhoods with a pre-islamic origin. there are several contradictions and ambiguities about the history and identity of those buried in this mausoleum. to answer the question of whether this building has pre-islamic roots, this study aims to introduce the historical process based on the available documents and evidence as well as archaeological findings. it also relies on reliable documents and sound rationales to determine the identity of the buried people.in this fundamental and applied study, the data gathered through the library research and field methods was examined using the inductive approach. employs a descriptive, analytical, and and analytical methodology and historical approach. according to research findings, the site of the current structure was previously occupied by the mehr and anahita temple and a zoroastrian religious structure. these structures were destroyed in the arab invasion of iran, and a sturdy mosque was erected there in the second and third centuries ah. caliph al-rashid bi’llah was killed in isfahan in the sixth century and buried in the northern part of the mosque. the caliph’s mausoleum was constructed in the same century, together with a mosque, a minaret, and a dome. just the tomb remains after the mosque and minaret were demolished in the centuries that followed. it seems that the people buried in this place are prince hussein, a descendant of imam hassan (as), and caliph al-rashid bi’llah.