گونه‌شناسی صحن آفتاب‌گیر در خانه‌های روستایی کوهستانی (موردپژوهی: روستاهای شمیرانات تهران)

معماری بومی روستا روایت کم‌نظیری از پیوند با طبیعت و منظر است که ضمن هویت‌بخشی و همسازی با محیط، بحران‌های زیستی را به پویایی حیات بدل کرده است. بحران انرژی و لزوم استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی در روستاهای سرد و کوهستانی، زمینه‌ساز بازشناخت واژه‌ای است با عنوان «صحن آفتاب‌گیر». صحن آفتاب‌گیر فضای باز و یا نیمه بازی است که می‌تواند در ایجاد خرد اقلیم مطلوب موثر باشد&. این پژوهش ضمن معرفی صحن آفتاب‌گیر به گونه‌شناسی و معرفی گونه غالب از آن در روستاهای کوهستانی شمیرانات می‌پردازد. این پژوهش به روش کیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و گستره وسیعی از پژوهش‌های میدانی انجام شده است و بر اساس معیارهای مشخص 10 روستا انتخاب و از آن میان حدود 40 خانه مورد بازدید میدانی قرار گرفتند. در راستای پاسخ به مسئله ضمن برداشت و تهیه مدارک کامل از هر بنا، گفتگو و مصاحبه‌های کیفی با ساکنین و اهالی نیز انجام شده است. بر اساس نتایج این پژوهش صحن آفتاب‌گیر در روستاهای مورد بررسی شامل 4 گونه متفاوت است که صحن آفتاب‌گیر گونه غالب، صحن و محوطه‌ای است که رو به جبهه جنوب دارد، بالاتر از سطح زمین و روی فضای طویله و انبار قرار گرفته است و در ارتباط و تعامل با دهلیز و اتاق های اصلی خانه است که با ایجاد یک فضای کنترل نشده باعث کاهش هدر رفت گرما و در نتیجه افزایش آسایش حرارتی اتاق های مجاور میشود. توجه به صحن آفتاب‌گیر در خانه‌های روستایی اگرچه معطوف به معماری گذشته است؛ اما توجه به انرژی خورشیدی محدود به زمان نیست و پیوند متقابل و اجتناب‌ناپذیر بافت بومی و ساخت‌وسازهای جدید بیانگر این حقیقت است که برای حفظ خویشاوندی بین ساختارها و بهینه‌سازی مصرف انرژی، تامل در الگوهای بومی و ایجاد پیوند در قالب معماری جدید برای روستا حیاتی و ارزشمند است.

typology of the sunlit space in the houses of mountainous villages (case study: shemiranat villages of tehran)

the native architecture of the village is a rare story of connection with nature and landscape, which, while giving identity and integration with the environment, has turned biological crises into the dynamics of life. the energy crisis and the need to use renewable solar energy in cold and mountainous villages is the basis for the recognition of a word called &sunlit space&. the sunlit space is an open space or a semi-open space that can be effective in creating a favorable microclimate. the purpose of this research, while introducing this space, is to know the patterns of the sunlit space and introduce its dominant specie in the mountainous villages of shemiranat, and the main question of the research is what is the typology of the sunlit space in the mountainous villages and what are the effective characteristics of the dominant specie in creating a favorable microclimate?this research has been conducted using a qualitative method and based on library studies and a wide range of field researches. based on certain criteria, 10 villages were selected and about 40 houses were visited. in order to answer the problem, while collecting and preparing complete documents from each house, qualitative conversations and interviews with residents have also been conducted. according to the results of this research, there are 4 different types of sunlit spaces in the surveyed villages which the dominant type of sunlit space, in mountainous and cold villages , is the court and area that faces the south front, is on the second floor and above the ground level, and is located on the space of the stable and warehouse. paying attention to the sunlit spaces in the houses of the mountainous villages, although it is focused on the native architecture and the past; but paying attention to solar energy is not limited by time and the mutual and inevitable connection of the native houses and new constructions represent this fact that to maintain the kinship between structures and reduce energy consumption, it is vital and valuable to reflect on local patterns and create a link in the form of new architecture for the villages.