خوانش ساختار فضایی ارسن صاحب‌آباد تبریز از نگارۀ «بزم شبانه در کاخ»

از اواخر سده ششم تا اوایل سده‌ دهم ه. ق.، تبریز یکی از شهرهای مهم و تاثیرگذار در هنر و معماری ایران و سرزمین‌‌های همجوار بوده است که غالباً از اصطلاح معماری دوره‌‌ ایلخانی (تیموری-ترکمانی) برای این بازه‌ زمانی نیز استفاده می‌شود. در این دوران آثار معماری بی‌شماری در قالب مجموعه‌‌ها و تک‌بناها در شهر تبریز ساخته شده‌‌ است اما متاسفانه در طی ادوار گذشته به دلیل بروز زلزله‌‌های شدید و جنگ‌‌های حکومتی این آثار آسیب دیده یا به شدت تخریب شده‌اند. تنها مدارک موجود در مورد ساختار فضاهای معماری این بناها مشتمل بر بقایای معماری برجامانده، اسناد تاریخی و سفرنامه‌ سیاحانی است که تا اواخر دوره‌ صفویان از تبریز دیدن کرده‌اند. از مهم‌ترین اسناد تاریخی می‌توان به نگاره‌هایی اشاره کرد که در آنها اثر معماری یا شهر موضوع اصلی نگاره است و این نگاره‌ها دربردارنده‌ موضوعات مهم معماری‌اند؛ به ویژه اگر بنای موجود در نگاره تخریب شده یا از بین رفته باشد. یکی از این نمونه‌ها نگاره‌ «بزم شبانه در کاخ» از نسخه‌ مصور شاهنامه‌ طهماسبی در عصر صفوی (قرن 10 ه. ق.) است که در کتابخانه‌ سلطنتی تبریز تهیه شده‌ و می‌توان با مطالعه‌ این نگاره، اطلاعات سودمندی در رابطه با فضای معماری شهر تبریز در دوره‌ تیموری (قرن 9-10ه. ق.) به دست آورد. هدف تحقیق پیش ‌رو رسیدن به درک فضای معماری تبریز در قرن 9-10 ه. ق. با بررسی فضای معماری نگاره‌ «بزم شبانه در کاخ» است. روش‌شناسی پژوهش حاضر بر اساس مدل پیاز پژوهش ساندرز، در پارادایم شناخت‌شناسی تفسیرگرا، از نوع کیفی و با رهیافت تاریخی است.گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی- کتابخانه‌ای انجام شده و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها تحلیلی- تطبیقی و همچنین به لحاظ نوع نتایج، توصیفی و تحلیلی است. با تحلیل ساختار فضاهای معماری نگاره‌ «بزم شبانه در کاخ» و مقایسه‌ تطبیقی آن با فضاهای معماری مجموعه‌ صاحب‌آباد تبریز، یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که به احتمال زیاد مجموعه‌ ترسیم‌شده در نگاره‌ شاهنامه طهماسبی، به فضای معماری مجموعه‌ صاحب‌آباد تبریز قرن 9-10 ه. ق. اشاره دارد.

architectural and spatial design studies of sahibabad, tabriz, iran in the persian miniature painting “nighttime in a palace”

abstractfrom the end of the 6th century ah until the beginning of the 10th century ah, which is generally referred to as the ilkhanid (timurid-turkmen) architectural word for this time, tabriz was one of the most significant and influential cities in the art and architecture of iran and the bordering regions. it is also used sometimes. in the city of tabriz, innumerable architectural works were constructed in the form of collections and individual structures throughout this time. unfortunately, these works were severely damaged or destroyed in earlier eras due to major earthquakes and governmental wars. the architectural remains, archival documents, and travelogues of travelers to tabriz until the end of the safavid era are the only sources of data regarding the layout of the architectural spaces of these structures. paintings that include key architectural topics or depict cities or architectural works as their primary subjects are among the most significant historical records, particularly when the building in the painting is destroyed. the illustration for tahmaspi’s shahnameh, which was created at tabriz’s royal library during the safavid period (10th century ah), includes a drawing titled “nighttime in a palace.” by examining this artwork, one may learn vital details about the architectural environment of the city of tabriz. the timurid era is when it was acquired (9th–10th century ah).the purpose of the upcoming research is to understand the architectural space of tabriz (9th-10th century ah) by examining the architectural space of the painting “ nighttime in a palace”the present study’s methodology is based on saunders research onion, which is grounded in the interpretative epistemology paradigm. it is qualitative in terms of method, and historical in approach. the method of data collection is documentary-bibliographic, the method of data processing is analytical-comparative, and the results are both descriptive and analytical in form.the findings of the research indicate that the complex shown in the shahnameh tahmaspi painting is probably similar to the architectural space of the sahibabad complex in tabriz by analyzing the structure of the architectural spaces of the painting “nighttime in a palace” and comparing it with the architectural spaces of the sahibabad complex in tabriz (9th-10th century ah).