تحلیل جامعه‌شناختی نمایشنامۀ «سرگذشت یک روزنامه‌نگار» در پیوند با انقلاب مشروطه

نقد جامعه‌شناختیِ آثار ادبی و هنری آنها را نه حاصل دریافت‌های یک شخص بلکه فراورده‌ رسیدن یک گروه یا طبقه‌ بزرگ اجتماعی به بیشینه‌ آگاهی ممکن و کلیت یکپارچه می‌داند. نمایشنامه‌ «سرگذشت یک روزنامه‌نگار» در روزگار انقلاب مشروطه نوشته و اجرا شده و از تئاترهای موفق آن زمان بوده است. از این رو می‌توان پی برد که این نمایشنامه در نسبت با اجتماع و زمانه‌ خود پدید آمده و به دنبال دادن یک پاسخ معنادار به وضعیت روزگار خود است. مسئله‌ این پژوهش آن است که این اثر پرمخاطب چگونه به شرایط اجتماعی روزگار خود پاسخ داده و جهان‌بینی مخصوص خود را در واکنش به نظام طبقاتی دوران خود مطرح می‌سازد. این پژوهش به دنبال خوانش جامعه‌شناختی این نمایشنامه و تحلیل پاسخ‌های معنادار آن به زمان خود، یعنی انقلاب مشروطه بر پایه‌ نظریات لوسین گلدمن است. برای رسیدن به این پاسخ‌ها از روش تحلیلی-توصیفی استفاده و کوشش شده است که با منابع کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از نظریات ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن جنبه‌های مختلف این نمایشنامه پژوهش شود. با بررسی اجزای مختلف نمایشنامه در دو لایه‌ توصیف و تشریح روشن شد که این نمایشنامه کلیت یکپارچه‌ای را که افراد طبقه‌ روشنفکر یا طبقه‌ متوسط جدید به آن دست یافته‌اند روایت می‌کند. شخصیت‌های نمایش خود نمایندگان طبقه‌ مذکورند و در ساختارهای آگاهی خود به روزنامه می‌رسند و در این متن ساختار روزنامه کاویده می‌شود. در این بررسی روزنامه در کنار برخی از مفاهیم اصلی انقلاب مشروطه مانند آزادی قلم، مدافعه‌ ظلم یا نهی از منکر قرار می‌گیرد. سپس کاستی‌های روزنامه و نقدهای آن هم به میان می‌آید اما سرانجام شخصیت‌های نمایشنامه در جهان‌نگری خود به‌رغم کاستی‌های روزنامه، به ویژه در جامعه‌ ایران، نیکی‌های آن را بیشتر دانسته و روزنامه راه‌اندازی کرده و آن را توصیه می‌کنند.

a sociological analysis of the drama of “the story of a journalist” in association with the iranian constitutional revolution (mashrooteh)

sociological criticism of literary and artistic works is not the result of one person’s perceptions, but the product of a large social group or class reaching the maximum possible consciousness and coherent totality. the play “the story of a journalist” was written and performed during the constitutional revolution and was one of the successful theaters of that time. therefore, it can be understood that this play was developed based on its society and time and seeks to give a meaningful response to the situation of its time. the problem of this research is how this well-known work responds to the social conditions of its time and presents its worldview in response to the class system of its time. this research employs lucien goldman’s theories and presents the sociological reading of this play and analyzes the way it has meaningfully responded to its time, that is, the constitutional revolution. for this purpose, the analytical-descriptive method was used and various aspects of this play were examined using library resources and the theories of goldman’s genetic constructivism. examining the different components of the play in the two layers of comprehension and explication has shown that this play narrates the coherent totality of the intellectual class or the new middle class. the characters of the play are the representatives of the mentioned class and consider the newspaper as the solution to their consciousness structures and in this text, the structure of the newspaper is analyzed. in this review, the newspaper was scrutinized to get some of the main concepts of the constitutional revolution, such as the freedom of the pen, confronting oppression, or prohibiting evil. then the problems of the newspaper and its criticisms were put forward. but in the end, from their worldview, the characters of the play, despite the problems of the newspaper, especially in iranian society, know its benefits are more than its problems and start a newspaper and recommend it.