مقایسۀ ساختاری خط نسخ محمدابراهیم بن محمدنصیر قمی و خط نسخ حافظ عثمان افندی (با تمرکز بر شیوۀ کتابت سورۀ لیل قرآن کریم)

خط نسخ یکی از اقلام رایج در کتابت و خوشنویسی در سرزمین‌های اسلامی است. در این میان، ایران و عثمانی دو منطقه‌ مهم در استفاده از خط نسخ به ‌منظور کتابت متون بوده‌اند و نسخه‌های خطی بسیاری با این خط در کتابخانه‌ها و موزه‌های این دو کشور محفوظ هستند. اما با مطالعه‌ دقیق در حوزه‌ سبک‌شناسی خط نسخ، تفاوت‌هایی در کتابت این خط در ایران و عثمانی در دوره‌ تاریخی واحدی مشاهده می‌شود که نیازمند بررسی است.احمد نیریزی، خوشنویس برجسته، خط نسخ را به سبکی مستقل تحت عنوان «نسخ ایرانی» تبدیل کرد. در این پژوهش جهت شناخت نسخ ایرانیِ پیش از نیریزی از عثمانی، به مطالعه‌ تطبیقی دو قرآن از دو خوشنویس برجسته‌ این دو سبک پرداخته و شاخصه‌های آن نیز ارائه می‌شود. هدف اصلی پژوهش، سبک‌شناسی این دو قلم به جهت تشخیص از یکدیگر است. می‌توان این پرسش‌ها را طرح کرد که شیوه‌ نگارش خط نسخ ایرانی و نسخ عثمانی تا پیش از نیریزی، با کدام شاخصه‌ها از یکدیگر متمایز می‌شوند؟ چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی میان شیوه‌ محمدابراهیم قمی و حافظ عثمان افندی وجود دارد؟در این پژوهش  توصیفی و تطبیقی اطلاعات با  شیوه‌ کتابخانه‌ای - اسنادی گردآوری شده، همچنین کتابت دو خوشنویس مذکور به ‌صورت دیجیتالی تجزیه ‌و تحلیل شده‌ است. بررسی تصاویر نسخه‌های قرآنی این دو خوشنویس حاکی از آن بود که نسخ ایرانی با عثمانی متفاوت است و به‌ منظور تشخیص این دو شیوه، شاخصه‌هایی همچون بررسی زاویه‌ حروف عمودی نسبت به کرسی افقی، شیب کرسی در ترکیبات، شیب در مدها و تشدیدها، تناسبات میان اعراب و اندازه‌ دندانه‌ها ارائه شد.

structural comparison of mohammad ibrahim ibn mohammad nasir qomi’s naskh and hafiz osman effendi’s naskh (based on the layl surah of quran calligraphy style)

naskh script is quite common in writing and calligraphy in islamic countries.  iran and the ottoman empire have been two important territories in which the use of naskh, and there are many texts with this type of script in the libraries and museums of the two countries. however, there are some differences between iranian naskh and ottoman naskh in a special historical period by studying more carefully the stylistics of this kind of script.ahmad neyrizi, the outstanding naskh calligrapher, turned it into an independent style called “iranian naskh”. in this research, a comparative study of two qurans by two prominent calligraphers of these two styles is presented to introduce the iranian naskh before neyrizi from the ottoman empire, and some characteristics are mentioned. the main purpose of the research is to become familiar with the stylistics of these two items to distinguish them from each other. therefore, the following questions can be asked:what are the features of the style of writing the iranian naskh and the ottoman naskh before neyrizi?what are the similarities and differences between the styles of mohammad ibrahim qomi and hafiz osman effendi?the data for this descriptive-comparative study was gathered using a library method, and the writings of the two calligraphers were digitally analyzed. examining the images of the quranic versions of these two calligraphers showed that the iranian naskh is different from the ottoman one, and to distinguish these two methods, the characteristics such as the angle of vertical letters in comparison to the horizontal position, the slope of the position in combinations, the slope in tilde and intensified signs, the proportions between diacritics and the size of the teeth have been presented.