نقد آرای سنت‌گرایان در باب حکمت و رموز نهفته در هنر اسلامی

سنت‌گرایی تفکر و جریانی معاصر و آمیخته با رمز و راز است که اساساً ماهیت آن بر همین عنصر رمز استوار است. هرچند به لحاظ علمی، هرگونه فرایند رمزگشایی براساس اصول، زبان و یا قراردادهایی خاص شکل می‌گیرد، اما درک و دریافت در سنت‌گرایی تنها مختص به تعدادی انگشت شمار از افرادی خاص است که با ادعای اتصال به عالم والا، به سیر و سلوکی عمیق و متعاقباً تحولی شگرف نائل شده و هم اکنون در حکم وارثان، ناقلان و مفسران رموز هنری متعالی به نشر دانش الهی و روشنگری می‌پردازند. پیروان این فلسفه، اسرار الهی قید شده در قرآن را در حکم «کتابی بسته» خطاب می‌کنند که عقل عوام از درک آن قاصر است و هرگونه ادراک و خلق بر اساس مبانی این کتاب، صرفاً بر عهده‌ خواص و مقربان است. بر اساس همین دیدگاه، سنت‌گرایان آثار هنرمندان مسلمان را آثاری والا و مقدس برمی‌شمارند، چراکه دربردارنده‌ رموز معنوی هستند. از دید سنت‌گرایان جهان هستی نظامی است رمزآلود از نشانه‌های متکثر الهی که هریک در اوج کثرت مظهری واحد و منحصر به فرد از حقیقت ذات الهی هستند. به عبارت دیگر فلاسفه‌ سنت‌گرا بر این باورند که هر موجود، ذاتی متافیزیکی و هستی‌شناسانه در خود مستتر دارد که از ماهیتی ازلی برخوردار است. در این میان علاقه‌ بیش‌ازحد سنت‌گرایان به بیان رموز حکمت هنر اسلامی و در نگاهی بالاتر، ارائه‌ اصول و تعاریف حکمت هنر اسلامی و تشریح چگونگی خلق آثار توسط هنرمندان مسلمان، بسیار قابل تامل است چرا که با اندکی تفکر در نظریات و آرای برجسته‌ترین چهره‌های سنت‌گرایی همچون گنون، بورکهارت، شوان و صدر، با مسائل به دور از منطق و متناقضی روبه‌رو خواهیم شد که نه تنها رنگ و بویی از حکمت، نه لزوماً اسلامی، نداشته، بلکه عقل سلیم و تفکر منطقی نیز به هیچ عنوان قادر به پذیرش آنها نیست. این مقاله به بررسی آرا و نظریات اصلی شاخص‌ترین چهره‌های سنت‌گرایی در باب حکمت هنر اسلامی و رموز نهفته در آن به مقایسه‌ آنها با مفاهیم اسلامی تبیین شده در سنت اسلامی که به ادعای خود این اشخاص مبنای نظریات آنان است، پرداخته و به تشریح مختصری از تناقضات موجود و حضور آموزه‌های مکاتب دیگر در این جریان می‌پردازد.

criticism of traditionalists’ ideas on wisdom and concealed secrets of islamic art

traditionalism is a contemporary esoteric current that lays its foundations on hidden signs and the process of discovering and revealing them. though, unlike other encoding processes, this one has no sound and clear regulations, rules, or acquirable techniques or skills. believing in monotheistic theologies, traditionalists understand the world as a created reality that conceals a system of divine signs, and as for the holy quran, it is called “a closed book” which is divinely inspired hence has to be difficult to disclose the depths of its meaning to the superficial reader; rather, it has to be meditated upon and, as the mystics of yore used to say, has to be understood as if man were listening to god’s own words, addressed to him at this very moment. traditionalists firmly believe in the sacredness and transcendence of artworks created by muslim artists or craftsmen and attribute this unique holiness to the concept of unity in multiplicity and multiplicity in unity. some of the leading and eminent figures of traditionalism like rene guenon, frithjof schuon, seyyed hossein nasr, and titus burckhardt sustain that everything is divinely created and that an ontological metaphysical essence exists in every created being. though from traditionalists’’ point of view “tradition” indicates the spiritual wisdom conceived as having formed the ancient core of all the great religions and spiritual paths, a thorough look at their works and findings contradicts their ideas and opinions. this study attempts to have a comparative though thorough look at thoughts and ideas of some of the leading traditionalists regarding islamic tradition, on which their core structure is claimed to be established, and presents a brief explanation of their paradoxical claims.